Page 85 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

Novopazarski zbornik, 46/2023, str. 55-102 85

njezini vodeći predstavnici bili ujedno i aktivni sudionici rata (na strani NOP-
a)” Pravo na sjećanje je legitimno pravo upućuje Šerbo Rastoder (2021: 45-46).
74
Na Trećem zasjedanju AVNOJ-a, prvog dana rada, 7. augusta 1945. odobrena
je Rezolucija o rješavanju pitanja položaja Sandžaka i Kosova i Metohije, čime
je Sandžak nestao kao regionalno-politička jedinica. ASNOS, CASNO i AVNOJ
su samo sankcionirali odluku donesenu u Novom Pazaru koja je značila kraj
sandžačkog političkog subjektiviteta. Sandžak je sa svojim institucijama pravno-
politički prestao da postoji: „ostao je samo tradicionalni naziv ovog područja
isključivo u geografskom smislu” (Petrović: 109). Aleksandar Ranković, jedan od
75
vodećih državnih i partijskih funkcionera, povodom podjele Sandžaka je isticao
da je to najbolji dokaz da KPJ nema nikakvu namjeru da dijeli i cijepa Srbiju
(Bujošević 1990). Moša Pijade je, promovirajući principe federalnog ustrojstva
Jugoslavije 1947. ukazao na značaj akata, koji su, između ostalog „likvidirali
Novopazarski Sandžak kao tursku administrativnu jedinicu” (Pijade 1948: 194).
76
Krajem rata navodilo se da je Sandžak u predratnim režimima zapostavljan,
da je bio – „jugoslovenski Sibir”. Slična politika je i dalje nastavljena (Petrović
2006: 164). On je „zbog svog geografskog položaja ostao po strani od glavnih
komunikacija, privreda nerazvijena, socijalno stanje opterećeno nasleđem
prošlosti” (Petrović 2006: 36). Ukidanje ZAVNOS-a i neformiranje sandžačke
federalne jedinice „nepovoljno su se odrazili na razvijanje regionalnog i etničkog
identiteta muslimanske populacije Sandžaka” (Botić: 172). Historijska istina je,
77

74 Neposredna potvrda ovog stava jeste, prema njegovom sudu, „činjenica da je
najozbiljnija studija o ZAVNOS-u koja obuhvaća i povijesnu analizu rada toga tijela i
donosi do tada neobjavljene dokumente o njegovu radu objavljena tek 1992, odnosno
nakon sloma socijalističke Jugoslavije”, misleći na knjigu Zorana Lakića, Partizanska
autonomija Sandžaka 1943-1945: (ZAVNO Sandžaka – dokumenta), objavljenu 1992.
godine – vidi: V. Šumanović, Zemaljsko antifašističko vijeće narodnoga oslobođenja
Sandžaka – glavne značajke, 271. Lakić u njoj navodi (str. 80) da je „evidentan nedostatak
dokumentacije, čak i one primarne, koja bi bila dragocjena, a možda i neophodna pomoć”,
za otklanjanje svih dilema vezanih za položaj Sandžaka u ratu 1941-1945. godine, i
„posebno njegovu autonomiju”.
75 Ovaj autor piše da se tek nakon podjele Sandžaka „srpski živalj pljevaljskog i
bjelopoljskog sreza… inkorporira u crnogorsku naciju”.
76 Na Trećem zasjedanju AVNOJ-a 1945. on je naglasio da je priključenjem Kosova i
Metohije, te Vojvodine federalnoj Srbiji u „glavnim crtama” završeno izgrađivanje
Jugoslavije na principima koje je postavilo Drugo zasjedanje AVNOJ-a.
77 Vladimir Šumanović konstatira da su odlukom o podjeli Sandžaka „muslimani sa
sandžačkog područja podijeljeni između dvije republike, što se moglo smatrati oblikom
njihova političkog kažnjavanja, pri sagledavanju te činjenice treba imati u vidu okolnost
da oni tada nisu imali status nacije, odnosno nisu bili Muslimani (s velikim slovom „m”).