Page 86 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

86 Safet Bandžović, Sandžak i konstituisanje avnojske Jugoslavije...

ustvrđuje Ramiz Crnišanin, da je „partijsko vođstvo pred kraj rata promijenilo
svoju politiku prema nacionalnom pitanju, a naročito u odnosu na tretman
Muslimana” (Crnišanin: 89). Muslimani ubrzo nestaju kao narod s političke
78
pozornice Jugoslavije, iz statistike i političke terminologije (Đurović 2022: 424-
79
427). Historijsko pamćenje oblikuju tri bitna u različitoj mjeri institucionalizirana
idejna faktora: kultura sjećanja, historijska nauka i primarno iskustvo (Kuljić
2003: 98).
Početkom marta 1945. obrazovana je privremena „jedinstvena” vlada
od predstavnika NKOJ-a i kraljevske izbjegličke vlade, što je bilo na liniji
sporazuma velike trojice u Jalti. Njenim osnivanjem prestali su postojati vlada u
izbjeglištvu i NKOJ. Država je dobila ime Demokratska Federativna Jugoslavija
(DFJ). Najistaknutiji političari iz emigracije koji su ušli u novu vladu su Milan

To je okolnost koju se ne smije zanemariti jer ona značajno dovodi u pitanje utemeljenost
tvrdnje prema kojoj je podjela Sandžaka između Srbije i Crne Gore bila protivna
tadašnjim muslimanskim interesima. Uostalom, argument u prilog tomu kako tadašnji
muslimanski uglednici u okviru NOP-a raspuštanje ZAVNOS-a i podjelu Sandžaka
nisu smatrali štetnim za svoje interese jest činjenica da su tu odluku potpisala i dvojica
dužnosnika Izvršnog odbora ZAVNOS-a muslimanskog porijekla, Murat Šećeragić i
Edib Hasanagić… logičnim se čini zaključiti kako je odluka o raspuštanju ZAVNOS-a
u manjoj mjeri bila vezana uz položaj muslimanskog stanovništva toga kraja te je ona
primarno bila uvjetovana interesima dvaju partijskih tijela koja su se borila za utjecaj
nad tim područjem: Pokrajinskim komitetom KPJ za Crnu Goru i Boku i Pokrajinskim
komitetom KPJ za Srbiju. U toj bitki, po svemu sudeći, prevagu je odnio Pokrajinski
komitet KPJ za Srbiju” – prema: V. Šumanović, Zemaljsko antifašističko vijeće narodnoga
oslobođenja Sandžaka – glavne značajke, 282-283.
78 Crnišanin ocjenjuje da je osnivanje ZAVNOS-a dalo pozitivne rezultate i doprinose
NOP-u u Sandžaku: „To na kraju nisu mogli da ospore ni oni koji su donijeli odluku o
njegovom ukidanju, ali su davali sasvim neuvjerljive i ako hoćete uvredljive argumente”;
opšir. Ramiz Crnišanin: „Ukidanje autonomije je nepravda za Sandžak”, https://
diwanmagazin.wordpress.com/2014/11/19/ramiz-crnisanin-ukidanje-autonomije-je-
nepravda-za-sandzak/.
79 Milovan Đilas, ministar Crne Gore u vladi DFJ, bio je 1946. protiv prijedloga da se
u državni grb Jugoslavije unese šesta baklja koja bi, u duhu avnojskih principa, izrazila
nacionalnost Muslimana i njihovu ravnopravnost sa ostalih pet nacija – o tome: M.
Abazović, Kadrovski rat za BiH (1945-1991), Sarajevo 1999, 287. „Mi smo polazili
od činjenice”, objašnjavao je Đilas docnije, „da religija nе može biti odrednica nасiје
i nacionalne svesti… Nas је u razumevanju činјеniсе da su Muslimani posebnost, ne
samo religiozna, omela naša ideologija. Prvo ateizam… Nama је ateizam takođe otežao
da shvatimo da religija može igrati važnu ulogu u konkretnom, muslimanskom slučaju
u formiranju nacionalne svesti i posebnosti muslimana” – prema: M. Đilas-N. Gaće,
Bošnjak Adil Zulfikarpašić, Zürich-Zagreb 1994, 103.