Page 84 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

84 Safet Bandžović, Sandžak i konstituisanje avnojske Jugoslavije...

(Petrović: 109). Za razliku od oblasti, zauzetih 1912. u Prvom balkanskom ratu
– Makedonije, koja je nakon 1945. postala jedna od jugoslavenskih republika
i Kosova, koje je dobilo pokrajinsku autonomiju, Sandžak nije politički i
teritorijalno preživio. „Partizanska autonomija” Sandžaka ukinuta je i prije
71
okončanja rata zarad „viših interesa”, a da nije zaživjela u cjelosti. Komunisti
su time principijelno narušili temeljne odluke iz ratnih dana o uređenju
Jugoslavije. Proizlazi da je, zaključuju Branko Petranović i Momčilo Zečević,
„završetkom narodnooslobodilačke borbe i prevladavanjem nacionalnih i
verskih sukoba na području Sandžaka, ZAVNO Sandžaka ispunio namenjenu
ulogu”. „Nevidljivi razlozi” za rasformiranje ZAVNOS-a bili su presudniji od
72
onih koji su dati kao zvanično objašnjenje. Njegovo ukidanje „onemogućilo
73
je bilo kakav pokušaj formiranja zasebne administrativno-teritorijalne jedinice
na području Sandžaka” u okviru Jugoslavije (Botić 2018: 170). Djelatnost
ZAVNOS-a je u poratnoj Jugoslaviji, konstatira Vladimir Šumanović, „bila
uglavnom prešućena, a razlozi koji su doveli do njegova ukinuća nisu nikada
objašnjeni. Zacrtani politički smjer slijedila je i historiografija budući da su neki

vijećnici ZAVNOS-a izabrani smo za poslanike Skupštine Srbije. I mene su tada zadužili
da govorim u Skupštini. Ja sam u svom izlaganju težište bacio na otpore tzv. muslimanske
reakcije i kritikovao sam one koji su bili zabrinuti za sudbinu muslimana. Međutim, kada
je nastupila akcija prinudnog iseljavanja muslimana za Tursku, shvatio sam da sam bio
izigran” - prema: Vox, Sarajevo 1991.
71 S Kosovom i Metohijom, kao autonomnom oblašću, i Vojvodinom, kao autonomnom
pokrajinom, NR Srbija je zahvatala 34,54% površine Jugoslavije, odnosno 88.361 km ,
2
za 0,85% manje od teritorije Srbije uoči Prvog svjetskog rata – vidi: M. Isić, Od Srbije do
Srbije, u: Srbi i Jugoslavija: država, društvo, politika, Beograd 2007, 33.
72 U Odluci AVNOJ-a 1943. izričito se ne govori o Vojvodini i Kosovu i Metohiji, iako
se njihov „kasniji položaj može odrediti posrednim putem funkcionisanja posebnih
političkih organa u dotičnim zemljama. Da li je ZAVNO Sandžaka spomenut u Odluci
AVNOJ-a samo zato što je već postojao, bio realna činjenica u političkom sistemu koji
se stvara, ili je začetak trajnijeg oblika autonomne organizacije? Iz ograničenih zadataka
koji se namenjuju ovom telu u toku rata reklo bi se da je u pitanju privremeno telo” –
prema: B. Petranović-M. Zečević, Jugoslovenski federalizam: ideje i stvarnost: 1914-
1943 – tematska zbirka dokumenata, I, 767.
73 Upor. B. Petranović, AVNOJ - revolucionarna smena vlasti 1942-1945, 336; Z. Lakić,
Vrijeme, politika, nauka, Podgorica 2005, 49. Dragoljub Petrović „slučaj Sandžaka”,
podignutog u ratu na nivo „zemlje”, tretira izuzetnim, „čak anahronim u konstelaciji
revolucionarnih tekovina zajamčenih na Drugom zasedanju AVNO Jugoslavije”, te da
razlozi formiranja ZAVNOS-a i njegovog raspuštanja nisu dovoljno ubjedljivi, pa ni sasvim
jasni: „Međutim, u lancu krupnih zbivanja tokom velike narodne revolucije ovakve pojave
traženja konsekventno principijelnih i celishodnih rešenja do koncepcijskih modifikacija
valja smatrati normalnom pojavom” – prema: Tokovi istorije, br. 1, Beograd 1989, 248-251.