Page 80 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

80 Safet Bandžović, Sandžak i konstituisanje avnojske Jugoslavije...

Raspuštanju ZAVNOS-a prethodilo je direktivno pismo koje je njegovom
vrhu uputilo Predsjedništvo AVNOJ-a 21. februara 1945. s ocjenom do „nije
bilo pravilno što je u Sandžaku obrazovano Zemaljsko vijeće”. ZAVNOS-u je
60
naređeno da do 15. marta održi sjednicu na kojoj bi se usvojila odluka o podjeli
Sandžaka „uzimajući za osnovu granicu između Srbije i Crne Gore kako je ona
bila utvrđena posle Balkanskog rata u 1912. godini” (Šumanović: 270). Mada je
61
bilo odlučeno da se skupština ZAVNOS-a sazove „najdalje do 15. marta” ona je
održana 29. marta u Novom Pazaru. Prije nje je održana konferencija Oblasnog
62
komiteta KPJ za Sandžak 26-27. marta na kojoj je odlučeno da on više neće
postojati i da se u dijelu Sandžaka koji će pripasti Srbiji formira Okružni komitet
KPJ za novopazarski okrug. Prvi (osnivački) kongres Komunističke partije Srbije
„prihvatio” je u maju 1945. „želju delegata” da šest sreskih komiteta tog dijela
Sandžaka uđe u sastav KP Srbije (Pavlović: 97-98; Vukadinović 2020: 128).
63

60 U obrazloženju ove odluke Predsjedništvo je navelo da „u vreme Drugog zasedanja
Avnoja i projektovanja šestočlane jugoslovenske federacije nije bilo moguće odrediti
granice među federalnim jedinicama; autonomno rešenje pitanja Sandžaka označeno je
kao ekonomski neodrživo, izlišno i neracionalno drobljenje srpske i crnogorske celine,
kao i Jugoslavije uopšte”. Podjednako neprihvatljivim smatrano je i rješenje po kome bi
se on konstituisao kao autonomna oblast „zato da bi muslimani bili u jednoj jedinici” –
vidi: K. Nikolić, Jedna izgubljena istorija – Srbija u 20. veku, 140.
61 Dodjeljivanje Sandžaku statusa „zemlje” bi praktično, iznosi Sergej Flere, „značilo
pravljenje drugog velikog izuzetka, pored Bosne i Hercegovine, s obzirom na poštovanje
nacionalnog principa” – prema: S. Flere, Autentičnost osnivanja Titove Jugoslavije kao
federacije, 1136. Momčilo Pavlović ukazuje da postoje autori koji misle da „ideja o
autonomiji ili posebnom federalnom statusu Sandžaka nije operacionalizovana zato što
je takav status dobila Bosna i Hercegovina” – prema: M. Pavlović, Srbija u nacionalnoj
politici KPJ na kraju rata, 96-97.
62 Provedba direktive Predsjedništva AVNOJ-a nije prošla bez otpora dijela
vodstva ZAVNOS-a. On se logički nazire „po tome što među potpisnicima odluke o
samoraspuštanju ZAVNOS-a nije bilo potpisa predsjednika njegova Izvršnog odbora,
Sretena Vukosavljevića, kako to jasno proizlazi iz zapisnika s te sjednice, kao i iz
činjenice da je ta sjednica ZAVNOS-a održana sa zakašnjenjem od puna dva tjedna
u odnosu na rok koji je Predsjedništvo AVNOJ-a odredilo” – vidi: V. Šumanović,
Zemaljsko antifašističko vijeće narodnoga oslobođenja Sandžaka – glavne značajke,
270-271. Venceslav Glišić piše da je bilo „oklevanja i nezadovoljstva posebno od strane
muslimana, ali i jednog broja Srba da se ova odluka o podeli Sandžaka sprovede u delo”
– vidi: V. Glišić, Konstituisanje federalne Srbije 1945. godine, 175.
63 Kao delegati na ovom kongresu bili su prisutni i komunisti iz Vojvodine, Kosova i
Metohije i srbijanskog dijela Sandžaka. Aleksandar Ranković je tom prilikom u ime
CK KPJ pozdravio kongres, kao i „prisutne delegate iz Vojvodine, Sandžaka, Kosova
i Metohije”, te kazao da je njihovo prisustvo najbolja „garancija daljeg produbljivanja