Page 89 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

Novopazarski zbornik, 46/2023, str. 55-102 89

Smatralo se da je radnička klasa unutar svih naroda ima jedinstvene interese, da
ravnopravnost radnika osigurava i ravnopravnost svih u socijalističkoj zajednici.
Nacionalno pitanje tretirano je prevashodno kao klasno, a ne i kao demokratsko
pitanje (Marković 2008). Gradnja mehanizama za usklađivanje različitih interesa
je inkopatibilna sa sistemom političke arbitraže, koja se nalazila u rukama centra
jedine partije, odnosno njenog harizmatičnog vođe. U tome se nalazila glavna
protivrječnost jugoslavenskog federalizma (Perović: 98-99). Stalna potraga za
ustavnim rješenjima koja bi činila održivom ovu složenu zajednicu različitih
naroda i kultura bila je sastavni dio njene unutrašnje politike.

Rezime

Složeni društveno-historijski višesmjerni procesi i prelomne epohe, kao i
brojni segmenti koji u njima čine sastavni dio života, predmet su interdisciplinarnih
proučavanja. Kritička i višestruka sagledavanja doprinose upotpunjavanju
slika o politici, ratovima i njihovim relacijama. Istraživanje Drugog svjetskog
rata ukazuje na velike varijacije politike i društva, načine razmišljanja. Brojna
pitanja mogu da se pokreću „samo iz daleke perspektive, sa stanovišta naknadno
stečenog iskustva i posledica koje su nastupile”. Raspad Jugoslavije 1941. njeni
narodi i politički subjekti dočekali su s različitim vizijama o tome treba li (i ako
treba: kako) uspostaviti novu Jugoslaviju. Antifašističku, oslobodilačku borbu
predvodio je partizanski pokret uz dominantnu ulogu Komunističku partiju
Jugoslavije (KPJ). Svaka Jugoslavija („stara” i „nova”) ujedno je značila i „novi
konstitucijski koncept o odnosu između njenih glavnih naroda/ političkih grupa”.
Rat u okupiranoj Jugoslaviji bio je i građanski rat. On je razorio ideju da se
ova država može obnoviti u obliku u kojem je ona 1918. nastala i zamišljena.
Jugoslavensku državu restaurirale su u Drugom svjetskom ratu progresivne
društvene snage koje su, odbijajući da prihvate debelaciju Jugoslavije kao države,
predvodili komunisti, kao nosioci antifašizma i pokretači borbe protiv okupatora,
odbacujući pritom ranija negativna državna, politička i društvena iskustva, bez
obzira na to što su antijugoslavenske snage skoro sve do kraja tog rata, bile brojnije
od projugoslavenskih. Odlukom Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja
Jugoslavije (AVNOJ) o federativnom uređenju države 1943. negiran je osnovni
stub prethodne Jugoslavije: državni i nacionalni unitarizam. Specifičnost
„avnojske federativne formule” nastanka jugoslavenske federacije iskazana je i

se nalazi težak zadatak da multiperspektivno istraže historijat ove države koja je
nalazila i gubila razloge postojanja – prema: M. Radojević, Jugoslovenska ideja kao
deo jugoslovenskog klturnog nasleđa, u: Ogledi o jugoslovenskom kulturnom nasleđu,
Beograd 2012, 22.