Page 78 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

78 Safet Bandžović, Sandžak i konstituisanje avnojske Jugoslavije...

Pitanje Sandžaka, u okviru Predsjedništva AVNOJ-a, prvi put je raspravljano
u februaru 1945. godine. NKOJ je predložio podjelu Sandžaka između Srbije i
Crne Gore po srezovima, prema tome kako oni gravitiraju ka jednoj ili drugoj
jedinici. Većina predsjedništva, slično kao NKOJ, „Sandžak je tretirala kao srpski
i crnogorski. Prisutnost Muslimana i njihovu posebnost očigledno nisu uzimali
u obzir kao dovoljno jak nacionalni faktor; prevladala je teza da Sandžak nema
nacionalnog osnova da bi mogao da dobije status autonomne jedinice, bilo to
u Srbiji bilo u Crnoj Gori” (Pleterski: 509). Voja Leković, sekretar Oblasnog
komiteta KPJ za Sandžak i Spasenija Cana Babović, ispred CK KPJ, uložili su
dosta truda da bi uvjerili partijske rukovodioce u Sandžaku da je stav CK ispravan.
Edvard Kardelj i Sreten Žujović su bili za „likvidaciju Sandžaka kao jedinice”.
Kardelj je na sjednici Predsjedništva AVNOJ-a održanoj 24. februara 1945. tvrdio
da Sandžak kao pokrajina ne može više opstati, „jer za to nema više nikakvih
političkih, ni ekonomskih, ni etničkih razloga. To je jasno. Kad se postavlja
pitanje kojoj od federalnih jedinica Sandžak treba priključiti, onda je politički i
ekonomski jedino pravilan odgovor: ni Srbiji, ni Crnoj Gori ne treba priključiti
celu oblast, jer bi to bilo neprirodno i ne bi odgovaralo životnim interesima
tamošnjeg stanovništva. Najbolje je rešenje svakako ono koje one delove Sandžaka
koji su više vezani, i ekonomski, i politički, i geografski, za Srbiju priključiti njoj,
a one koji su bliži, upućeni na Crnu Goru pripojiti federalnoj Crnoj Gori. Takvo
rešenje ovog pitanja, duboko sam uveren, pozdraviće narod celog Sandžaka, jer
jedino takvo rešenje odgovara interesima ekonomskog razvitka ove naše do sada
privredno zaostale pokrajine” (Suljević 1981: 220; Bojković 2021: 310) .Sreten
Vukosavljević, predsjednik Izvršnog odbora ZAVNOS-a, na istoj sjednici govori
da ne vidi razloge da se „ovo ne baš tako nevažno pitanje sa hitnjom, na prečac

napuštena ideja o autonomiji Sandžaka. Tada, a posebno u kasnijim raspravama i politici
koje je rukovodstvo NOP-a vodilo u odnosu na buduće federativno uređenje zemlje i položaja
naroda u njoj, formiralo se gledište po kojem su Vojvodina i Kosovo celovite teritorijalne,
istorijske, privredne i etničke celine kojima bi trebalo priznati specijalan status, a da manje
teritorijalne oblasti poput Sandžaka, Dalmacije, Istre, razvoj mogu ostvariti u okviru
federalnih jedinica” – cit. prema: G. Bašić, Položaj Bošnjaka u Sandžaku, Beograd 2002, 30-
31; upor. E. Rahić, Sandžak tokom Drugog svjetskog rata, 30. Milojica Šutović ustvrđuje kako
je autonomija Sandžaka, iako institucionalno izgrađivana, likvidirana s „obrazloženjem da
za nju nema ekonomskih i političkih razloga jer je „Sandžak srpski i crnogorski”, „ekonomski
nesposoban”, bez „nacionalne podloge”, i pravljenje takve male zajednice bilo bi „neracionalno
drobljenje srpske i crnogorske celine, i Jugoslavije uopšte”, te je „najracionalnije da se učini
povratak na stanje od 1912. na granice između Srbije i Crne Gore posle rata s Turcima”.
„Nepostojanje” nacionalne podloge sastojalo se u nepriznavanju Muslimana kao posebne
nacije” – prema: M. Šutović, Rešenje nacionalnog pitanja ili „planirana dotrajalost” bivše
Jugoslavije, Novopazarski zbornik, br. 32, Novi Pazar 2009, 169.