Page 72 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

72 Safet Bandžović, Sandžak i konstituisanje avnojske Jugoslavije...

nabrajanje svih ovih regiona na osnovu jednakosti. Marjan Dimitrijevski
42
piše o pominjanju Sandžaka u Jajcu: „Следејќи ги идеите за национално и
социјално ослободување, вградени во југословенската антифашистичка и
народноослободителна борба, а ценејќи го високиот степен на таа борба во
Санџак, Претседателството на АВНОЈ на 29.11.1943 г., покрај другите, го
споменува и ЗАВНОС” (М. Димитријевски 2014: 70).
Federalne koncepcije promovirane su kao snažni udarac „velikosrpskoj
hegemoniji” i „versajskoj Jugoslaviji”. Proglašenje nove jugoslavenske države
dočekano je „na nož od svih nacionalističkih snaga” (Živković 1978: 289-
43
296; Đuretić 1985: 55; Protić 1994: 286-292; Đuretić 1995: 441). Ideja o njenom
stvaranju na federalnoj osnovi potekla je još od Britanaca 1918, ali je tada
odbačena na zahtjev Francuza, koji su vjerovali da je unitarizam utemeljen na
etničkom principu korisniji za interese nove države (Miljuš: 240). Jugoslavija je
revitalizirana na ideji složene države, garanta očuvanja zasebnosti. Oblikovana
je u duhu „partizanskog jugoslavenstva” (Pavlović 1996: 15-16). Titova vlast
je, prema nizu ocjena, bila za mnoge najbolji mogući ishod jugoslavenske
ratne drame, iako ima i drugačijih stavova (Đuretić 1995: 160-162). Veličanje
Tita je „podgrevalo i snažilo i sam revolucionarni proces”. Na prvom sastanku
Predsjedništva AVNOJ-a u oslobođenom Beogradu 28. novembra 1944. je

42 U prvom nacrtu Zakona o imenu države i državnom grbu od 27. marta 1944. koji je
kasnije mijenjan, ime države je „Demokratska Federativna Jugoslavija”, koja je stvorena
„zajedničkom borbom i slobodnom voljom naroda Srbije, Vojvodine i Sandžaka, Hrvatske,
Slovenačke, Makedonije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine”. Ukoliko je postojao razlog
da se uspostavi ZAVNO Sandžaka tokom rata, uočava Flere, „a tako je smatrano prema
jasnim principima, zašto ono ne bi bilo ponovo potvrđeno u vreme mira, kao što je to
bio slučaj sa svima ostalima. Formulacija Odluke ne nudi zadovoljavajući odgovor,
indicirajući da je Sandžak uspostavio veće u situaciji slabe komunikacije, pošto je Tito
pozvao na uspostavljanje lokalnih, oblasnih i zemaljskih veća 1943. Oni su odgovorili
na ambiciozan način” – vidi: S. Flere, Autentičnost osnivanja Titove Jugoslavije kao
federacije, 1139.
43 Osnovna obilježja komunističkog poimanja јugоslavеnskоg fеdеrаlizmа je krajem
1944. objasnio Moša Pijade, potpredsjednik AVNOJ-а. U njegovom spisu Ravnopravnost
Srba i Hrvata u Hrvatskoj stoji, da, iako još nije vrijeme za utvrđivanje unutrašnjih
granica, one će biti tako povučene da „federalna Hrvatska ne može obuhvatiti sve Hrvate,
kao što ni federalna Srbija ne može obuhvatiti sve Srbe, pa ma kakve bile njihove granice.
Jedan znatan deo srpskog naroda mora ostati izvan njenih granica (...) nije moguće naći
rešenje, da svi Srbi budu u svojoj federalnoj jedinici, a svi Hrvati u svojoj”. Nacionalni
problem se može shvatiti ako se ima u vidu jedinstvo države, samo ona „obuhvata u
svojim granicama celinu srpske, kao i celinu hrvatske nacije” – prema: M. Bešlin, Јоsip
Brоz Titо i јugоslоvеnski fеdеrаlizаm (1963–1974), u: Tito - viđenja i tumačenja, 60.