Page 66 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

66 Safet Bandžović, Sandžak i konstituisanje avnojske Jugoslavije...

U ovom gradu je 1. decembra formirana 4. sandžačka narodnooslobodilačka
udarna brigada. Otvorena je i Oficirska škola pri Štabu 2. udarnog korpusa.
U događajima iz bliske prošlosti ima „puno nejasnog u uzrocima i nesagledanog
u posledicama” (Deletić i Virijević 2017: 52). Nedostatak zaokružene, precizne
koncepcije o budućem uređenju Jugoslavije, rezultirao je i raznim, nerijetko
oprečnim rješenjima. Uoči konstituiranja ZAVNO Crne Gore i Boke, pojavila se
i nakratko ideja da se Hercegovina veže za Crnu Goru i Boku, a da Dubrovnik
dobije posebnu autonomiju, da to bude međurepublički grad. Najveći dio posla
23
u formuliranju zaključaka AVNOJ-a obavio je Edvard Kardelj. Njemu je pomagao
Moša Pijade, „budući parlament” je našao „u Pijadi svog čoveka, a Pijade
u njemu sebe” (Milovan Đilas). Projekti odluka su napisani tek „tri ili četiri
24
dana pred samo zasedanje” (Vidmar 1981: 548; Vipotnik i Matović 1981: 54;
Marković i Bosiljčić: 147). Temeljito se raspravljalo se o svakom detalju, o svakoj
rečenici (Pucar 1981: 139; Matić 1992: 227-229; Kazimirović 1995: 1321). Drugo
zasjedanje AVNOJ-a imalo je oblik parlamentarne sjednice na kojoj su se pitanja
od najveće važnosti razmatrale javno pred prisutnom publikom. Učesnici su bili
u statusu teritorijalnih delegacija. Na tom zasjedanju, kaže M. Đilas, „nije bilo
25

– vidi: M. Ćuković, Sandžak, 445-446. U ratu koji je krenuo jula 1941, Pljevlja su bila
još samo 2-3 mjeseca u ingerenciji partijskog vodstva iz Crne Gore. Od oktobra 1941.
„ona su kao dio Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak - direktno vezana za CK KPJ”.
Među značajne događaje u historiji pljevaljskog kraja, navodi Z. Lakić, spada i osnivanje
ZAVNOS-a 1943. i njegovo rasformiranje 1945. u Novom Pazaru. Ništa se „nije dešavalo
slučajno, pogotovo ne pitanje izgradnje Jugoslavije na federativnom principu” – vidi: Z.
Lakić, Za moderniji pristup proučavanju najnovije prošlosti pljevaljskog kraja, Glasnik
Zavičajnog muzeja, knj. 4, Pljevlja 2005, 118.
23 AVNOJ i NOB u Bosni i Hercegovini (1942-1943), diskusija Z. Lakića, 742. Ni nakon
jajačkog zasjedanja AVNOJ-a nisu se posve smirile diskusije o rješavanju brojnih
pitanja unutar federacije. Tihog protivljenja šestočlanoj federaciji bilo je i dalje. Tito je
svojim osobnim uticajem smirivao nezadovoljnike – vidi: I. Goldstein, Josip Broz Tito,
KPJ i Bosna i Hercegovina 1937–1943. godine, u: Međunarodna naučna konferencija
Zbornik radova: 75. godišnjica prvog zasjedanja ZAVNOBIH-a: Povijesna utemeljenost
obnovljene državnosti Bosne i Hercegovine u 20. i 21. stoljeću, 108.
24 Bez pretjerivanja, navodi Jože Pirjevec, „možemo reći da je federativna Jugoslavija
kakvu je zacrtao parlament u Jajcu djelo Kardelja i Pijade” - prema: J. Pirjevec, Tito i
drugovi, 389.
25 AVNOJ je na osnovu toga odlučivao u ustavotvornom kapacitetu i promijenio tri od
četiri elementa monarhističke Jugoslavije kao države – oblik države, vlasti i poretka–
vidi: V. Kutlešić, Promene državnog oblika Jugoslavije, Sociološki pregled, br. 4,
Beograd 2018, 1420; opšir. D. Petrović, Konstituisanje federativne Jugoslavije 1941-
1945., Jugoslovenski istorijski časopis, br. 3-4, Beograd 1989, 101-134.