Page 61 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

Novopazarski zbornik, 46/2023, str. 55-102 61

komitetu KPJ za Sandžak skreće pažnju da „boreći se na pridobijanju muslimana
za oslobodilačku borbu protiv okupatora i njegovih agenata, naše partijske
organizacije ni u kom slučaju ne smeju dozvoliti da oslabe svoju povezanost sa
srpskim masama” (Ćuković 1964: 41). Historijske, regionalne i etnokonfesionalne
10
specifičnosti Sandžaka kao teritorijalno-političke jedinice s heterogenom etničkom
i vjerskom strukturom stanovništva, uslovile su njegov poseban položaj i status
tokom rata, kao i u procesu ustroja federativne Jugoslavije (Bešlin). Uobličavanje
11
Sandžaka kao jedinstvene političke, vojne i ekonomske oblasti dobija poseban
naglasak stvaranjem ZAVNOS-a (Petranović i Zečević 1987: 766-767; Ćuković
1981: 149-150).
U jesen 1943. u Sandžaku je oslobođena znatna teritorija. Do oktobra
oslobođeni su Pljevlja, Bijelo Polje, Nova Varoš, Priboj, kao i dio šireg područja
ostala tri sreska mjesta. Na inicijativu Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak
osnovani su sreski organi vlasti u Prijepolju, Priboju i Novoj Varoši. Obnovljen
12

čiji je komandant bio Vladimir Knežević Volođa (1915-1942). Time se regionalna
politička institucionalizacija dopunjuje i vojnom – vidi: R. Šćekić, Neke osobenosti uslova
i organizacije julskog ustanka 1941. u Sandžaku, Vojno delo, br. 3, Beograd 1982, 155;
10 CK KPJ je ukazivao Oblasnom komitetu da je osnovni zadatak komunista da učine
sve da se „Sandžak pretvori u čvrstu bazu oslobodilačke borbe, da dođe do istovremene
mobilizacije i srpskih i muslimanskih masa, što će dovesti do pobede”, da „[p]artija u središtu
svoje političke akcije mora postaviti parolu jedinstva Muslimana i Srba u Sandžaku”. U
januaru 1942. Oblasni komitet izdaje proglas pod naslovom „Narodu Sandžaka, Srbima,
Muslimanima i Crnogorcima”. Borba naroda Sandžaka karakteriše se od početka kao
borba za slobodu i bratstvo – vidi: N. Popović, Neimar bratstva i jedinstva: životni put
narodnog heroja Rifata Burdžovića Trša, Beograd-Gornji Milanovac 1977, 70-71.
11 Teritorijalne autonomije iznikle tokom rata i revolucije imale su, prema Dušku
Dimitrijeviću, „dublje političko značenje i svrhu obuzdavanja nacionalne hegemonije i
separatizma pre svega na nacionalno nehomogenim podučjima Vojvodine, Sandžaka i
Kosova i Metohije” – vidi: D. Dimitrijević, Državne granice nakon sukcesije SFR Jugoslavije,
151. Slobodan D. Milošević, pak, naglašava da se ideja o cjelovitosti Sandžaka nije temeljila
„na istorijskoj tradiciji naroda i geografskoj celini ovog kraja, a naročito ne na jezičkim i
etničkim osobinama naroda Sandžaka” – vidi: Istorija 20. veka, br. 1-2, Beogad 1993, 247.
12 O Sandžaku je njegov predstavnik Mile Peruničić kazivao na Prvom zasjedanju
AVNOJ-a u Bihaću: „Drugovi i drugarice,·većnici Antifašističkog veća narodnog
oslobođenja Jugoslavije, govorim u ime naroda Sandžaka, onog kraja koji su raniji režimi
zapostavljali, držali narod u mraku i neznanju samo da bi ga lakše i više eksploatisali,
govorim u ime naroda radnog, čestitog i rodoljubivog Sandžaka koji nije zaostao kad su
se naši narodi na poziv Komunističke partije Jugoslavije digli u borbu protiv porobljivača,
digao se i prihvatio ovu našu borbu bez rezerve… U Sandžaku žive Srbi i muslimani. To je
oblast u kojoj je neprijatelj mogao da vlada samo kad je uspevao da raspiri mržnju između
hrišćana i muslimana, samo ako urodi plodom bačeno seme razdora. Odnos između