Page 62 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

62 Safet Bandžović, Sandžak i konstituisanje avnojske Jugoslavije...

je i rad sreskih narodnooslobodilačkih odbora u Pljevljima i Bijelom Polju. U
13
„najvišim rukovodstvima pokreta sazreva mišljenje da Sandžak treba da dobije

srpskog i muslimanskog življa na teritoriji Sandžaka, koji je u podjednakom broju, ima
specifičan karakter i ja o tome ne mislim na ovome mestu da govorim, ali ću vam navesti
jedan primer iz koga će se jasno videti kakav odnos postoji između srpskog i muslimanskog
življa u Sandžaku. Odmah posle sloma bivše jugoslovenske vojske ustaše iz Bosne napale
su srpski živalj u pograničnoj Opštini bukovičkoj u Srezu pljevaljskom. U ovoj opštini živi
pretežno muslimanski živalj. Muslimani su se oduprli ustašama i nisu dozvolili da izvrše
svoje zločinačke namere. Posle nekog vremena, kad su se počele da stvaraju četničke bande
radi osvete za pokolje koje su vršile ustaše u Bosni, a koji su iz političkih razloga isključivo
pripisivani muslimanima, i kad su napali Bukovičku opštinu u nameri da izvrše pokolj
muslimanskog življa, Srbi su se oružano oduprli četnicima i osujetili su ih da to učine” -
prema: Prvo i Drugo zasedanje Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije
(26. i 27. novembra 1942; 29. i 30. novembra 1943): po stenografskim beleškama i drugim
izvorima, Beograd 1983, 65-66; J. Pleterski, Perspektiva federativnog ujedinjenja u novoj
Jugoslaviji kao faktor narodnooslobodilačke borbe, 21.
13 ZAVNOS, kao i druga njemu slična područna vijeća, ne bi mogao biti formiran da
odluku u tom smjeru nije dalo vodstvo NOP-a, odnosno najuži vrh KPJ na čelu s Titom.
Kao drugo, ZAVNOS je na području svoga djelovanja sarađivao s različitim tijelima
NOVJ, ali je zapovijedi („direktive”) primao od vodstva Drugog korpusa NOVJ, što je,
usprkos formalnoj odvojenosti civilnih i vojnih tijela NOP-a, osim iz prethodno navedenih
dokumenata vidljivo i iz Titove zapovijedi Drugom korpusu od 27. oktobra 1943. U trećoj
tački te zapovijedi, koja se može smatrati svojevrsnim „osnivačkim aktom” ZAVNOS-a,
navedeno je sljedeće: „Antifašističko vijeće izaberite za Crnu Goru i Boku. Za Sandžak
treba izabrati posebno”. U brošuri „Borba naroda porobljene Jugoslavije”, čiji je autor Tito,
čelna osoba KPJ i NOP-a, se spominje vijeće za Sandžak u kontekstu ostalih područnih
vijeća: „Pored Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije stvorena je još 1941.
godine Osvobodilna fronta Slovenije, koja je za Sloveniju imala funkcije istog karaktera kao
Antifašističko vijeće za cijelu Jugoslaviju. U proljeće 1943. godine stvoreno je Zemaljsko
antifašističko vijeće Hrvatske. U drugoj polovini iste godine stvoreno je Zemaljsko
antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine, vijeća za Crnu Goru, za
Sandžak, itd. U isto vrijeme stvarani su na čitavoj teritoriji Srbije narodnooslobodilački
odbori, a kao centralni organ stvoren je Pokrajinski narodnooslobodilački odbor”. Vladimir
Šumanović zaključuje kako je „vodstvo NOP-a tijekom 1943. i 1944. zauzelo načelno
stajalište o poslijeratnoj upravnoj autonomiji Sandžaka koje je vrlo jasno formulirano
u nekoliko iznimno važnih dokumenata, poput citirane Titove brošure, ali i nekoliko
internih partijskih pisama. Godinu dana kasnije, međutim, uslijedila je drastična promjena
s potpunim odstupanjem od prethodnog stajališta o Sandžaku”. U nepunih godinu dana
stajalište vrha KPJ „glede autonomije Sandžaka doživjelo potpuni zaokret, što je osobito
razvidno iz raspuštanja ZAVNOS-a i podjele Sandžaka između Srbije i Crne Gore” – vidi:
V. Šumanović, Zemaljsko antifašističko vijeće narodnoga oslobođenja Sandžaka – glavne
značajke, Historijski zbornik, br. 2, Zagreb 2022, 272-273; J. Broz Tito, Sabrana djela, tom
XVII, Beograd 1984, 141.