Page 65 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

Novopazarski zbornik, 46/2023, str. 55-102 65

Jugoslavija uređena na demokratskoj federativnoj osnovi odgovara potrebama i
interesima naroda Jugoslavije i da će samo takva Jugoslavija, u kojoj neće biti
ni jedan narod ni jedna pokrajina i oblast predmet ugnjetavanja i tlačenja, moći
ujediniti naše narode u jednu trajnu i srećnu državnu zajednicu. Skupština upućuje
svoje plamene borbene pozdrave zemaljskim antifašističkim većima hrvatskog,
slovenačkog i crnogorskog naroda, sa kojima danas narod Sandžaka učestvuje
rame uz rame u ovom oslobodilačkom ratu, stvarajući temelje buduće slobodne,
narodne, demokratske federativne Jugoslavije” (Ćuković 1964: 442-443).
Prema osnivačkoj rezoluciji ZAVNOS-a ovo tijelo je „osnovano u duhu
zaključaka AVNOJ-a o osnivanju zemaljskih veća, a na drugoj strani, da je
njegova osnovna funkcija okupljanje svih snaga za narodnooslobodilačku borbu
i brzo rešavanje poslova koje je narodnooslobodilački rat postavljao pred narod
Sandžaka”. ZAVNOS je osnovan nakon osnivanja ZAVNO Hrvatske i ZAVNO
19
Crne Gore i Boke kotorske (Lakić 2012: 45; Vukčević 2014: 15). Iz dokumenata
20
zasjedanja ZAVNOS-a proizlazi da je „tadašnji stvarni i revolucionarnopravni
autonomni položaj Sandžaka kao posebne jedinice bio s obzirom na njegove
etničke osnove više sličan položaju Bosne i Hercegovine u početnoj fazi”, nego
položaju Kosova i Metohije, odnosno Vojvodine, premda bi iz teksta zaključaka
Pete konferencije KPJ 1940, „gdje se spominje Sandžak, proizlazilo drugačije”
(Pleterski: 21). Skupština je izabrala 11 vijećnika za zasjedanje AVNOJ-a, ali
oni nisu uspjeli otići u Jajce, zbog „geografske udaljenosti, teških ratnih uslova i
vremenskih nepogoda” (Lakić: 685). Nakon osnivanja ZAVNOS-a, održan je u
21
Pljevljima i prvi kongres Ujedinjenog saveza sandžačke antifašističke omladine.
22

19 ZAVNOS, analogno AVNOJ-u, vrši političke funkcije, preko svog Izvršnog odbora
djeluje i kao organ vlasti, faktor koordinacije rada Narodnooslobodilačkih odbora.
Tretira se i kao organ vlasti, u odluci Drugog zasjedanja AVNOJ-a o izgradnji države
na federativnom principu nalazi se među osnovnim organima narodne vlasti – vidi:
B. Petranović-M. Zečević, Jugoslovenski federalizam: ideje i stvarnost: 1914-1943 -
tematska zbirka dokumenata, I, 766.
20 Inicijativa za osnivanje ZAVNO Crne Gore i Boke potekla je od Tita koji je „preporučivao
osnivanje ZAVNO-a „za te krajeve” (Crnu Goru, Boku, Sandžak i Metohiju – prim M.
V.)” – vidi: Z. Lakić, ZAVNO Crne Gore i Boke – novi kvalitet u razvitku narodne vlasti
1943. godine, Istorijski zapisi, br. 3-4, Titograd 1983, 46.
21 U Predsjedništvo AVNOJ-a birana su u Jajcu tri člana iz Sandžaka (Jevstatije
Karamatijević, Voja Leković i Sreten Vukosavljević), a u NKOJ jedan (Mile Peruničić),
dok sandžačkih muslimana nije bilo u tim tijelima – vidi: A. Kožar, ZAVNOS i ZAVNOBIH
u komunističkoj koncepciji stvaranja federativne Jugoslavije, 165.
22 Tih dana je održano u Pljevljima i Oblasno partijsko savjetovanje, na kome je
analizirano više pitanja iz rada organizacije KPJ na daljem jačanju NOP-a u Sandžaku