Page 60 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

60 Safet Bandžović, Sandžak i konstituisanje avnojske Jugoslavije...

novembru 1943, na kojoj je konstituisana „nova Jugoslavija”, bila je pod njihovom
dominacijom (Petranović i Zečević: 43-44). Mada se „drugi AVNOJ” proglasio
„vrhovnim predstavnikom suvereniteta naroda i države Jugoslavije kao cjeline”, u
biti je to bio izraz volje tek „male skupine”, koja je zbog svoje vojne snage mogla
ustrojiti organizaciju nove države prema svojoj zamisli, ne mareći pritom ni za svog
sovjetskog zaštitnika. „Novu vlast”, navodi Milovan Đilas, „karakterizirali su raskol
sa starim i nepovjerenje prema našim duhovnim očevima”. Staljin je prvobitno
komentirao da su odluke AVNOJ-a nož u leđa Sovjetskom Savezu (Kardelj 1980:
8
42-43; Petranović: 205; Pirjevec 2012: 164-166; Obradović 2022: 17-18). Partizani
su odlukama u Jajcu „dobacili svoj izazov četnicima i na unutrašnje-političkom
i diplomatskom planu”. Stvaranje antifašističkih vijeća uoči sazivanja AVNOJ-a
značilo je novi korak u federativnoj institucionalizaciji Jugoslavije (Marković 1947:
63-64) Među njima je bilo i Zemaljsko antifašističko vijeće Sandžaka (ZAVNOS).

Narodnooslobodilačka borba u Sandžaku započela je 1941. u znaku negacije
diobe oblasti, njene parcelizacije, izazivanja razdora i nacionalno-vjerskih
surevnjivosti. Program NOP-a predstavljao je antitezu cijepanja oblasti, stvaranju
nacionalnih i vjerskih frontova i politici kolaboracije (Petranović 1971: 568-
569). Vidovi zalaganja KPJ za integralnost Sandžaka izražavaju se rano u vojno-
političkoj institucionalizaciji NOP-a. Već u jesen 1941. KPJ u Sandžaku dobija status
samostalne partijske organizacije. Krajem decembra CK KPJ u pismu Oblasnom
9

treba da sačinjavaju federativnu Jugoslaviju, a koje treba proglasiti za autonomne oblasti ili
pokrajine u sastavu tih federalnih jedinica, pa je dopustio da se to rešava usput, ad hoc, i u
zavisnosti od uticaja pojedinih njegovih saradnika” – prema: N. Veljanovski, Titove dileme
o AVNOJ-u i o ustavnom uređenju Jugoslavije 1943-1946.godine. Sa posebnim osvrtom na
Republiku Makedoniju, u: Tito - viđenja i tumačenja, Beograd 2011, 286-287.
8 Tito je, zbog međunarodnih okolnosti, razmišljao da se i prije zasjedanja AVNOJ-a
formira privremena vlada koja bi se zvala Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije
(NKOJ) – „situacija ne dozvoljava ni najmanje odlaganja ... da se još do plenuma obrazuje
privremena vlada”. No, od toga se odustalo. NKOJ je osnovan tek na zasjedanju AVNOJ-a
u Jajcu – vidi: I. Goldstein-S. Goldstein, Tito, 298.
9 Oblasni komitet KPJ za Sandžak formiran je 1939. na Sedmoj pokrajinskoj partijskoj
konferenciji Crne Gore, Boke i Sandžaka, kao dio partijske organizacije Crne Gore
(Pokrajinski komitet KPJ za Crnu Goru, Boku, Sandžak, Kosovo i Metohiju). Njegove
kompetencije vršilo je mjesno vodstvo KPJ za srez Bijelo Polje, jer u Sandžaku nije bilo
razvijenijeg partijskog života. Venceslav Glišić piše da je 1941. na insistiranje partijskog
rukovodioca Rifata Burdžovića (1913-1942) formiran Oblasni komitet KPJ za Sandžak
koji više od septembra nije bio podređen crnogorskom Pokrajinskom komitetu KPJ.
Oblasni komitet, predvođen Burdžovićem, dolazi u direktni organizacioni odnos sa
CK KPJ, ustvari s njegovim Politbiroom. Nakon njegovog formiranja osniva se i Štab
partizanskih odreda za tu oblast, koji uskoro postaje Glavni štab NOP odreda za Sandžak,