Page 57 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

Novopazarski zbornik, 46/2023, str. 55-102 57

slavni partizanski komandant Koča Popović, „pokazala se kao jedino realna”.
Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) nastojala je objediniti sve patriotske,
antifašističke snage u opštejugoslavensku narodnooslobodilačku borbu. Iz
3
institucionaliziranih temelja fomiranih tokom rata razvio se politički sistem
kojim je restaurirana jugoslavenska država, ali je njegova društvena sadržina bila
u punom diskontinuitetu s njenim predratnim sistemom (Ratković 2004). Glavna
snaga KPJ bilo je „militantno vodstvo, ali i deklariranje ravnopravne budućnosti
zasnovane na rješenju nacionalnih pitanja”. Ona je gradila svoj uspjeh na stavu da
samo komunisti mogu riješiti nacionalno pitanje u Jugoslaviji (Živković 1984: 22;
Banac 1988: 317; Radelić 2006: 31). Sociolozi postavljaju pitanje šta je 1941. bila
realpolitika. Ima mišljenja, podsjeća Todor Kuljić, da je tek nakon kapitulacije
Italije 1943. situacija na frontovima bila jasnija, „da se u ratu kontinenata jasno
iskaže nadmoć industrije antifašističkih sila. Uočiti ovu nadmoć na vreme nije
bilo lako, ali je to bila autentična realpolitika” (Kuljić 2015). U pojednostavljenom
shvatanju prošlosti, „sve izgleda jednostavno i pravolinijsko” (Milosavljević 1996:
170). Svi oni koji posežu za krupnim historijskim temama trebalo bi da znaju da
tim istraživanjima nema kraja, da je to veliki teret za kritičku historijsku nauku.
To je „naučno prokletstvo – baviti se poslom čija priroda ne poznaje granice i
definitivni kraj” (Stanković 2006: 273). Razvoj historiografije je uvijek išao „u
znaku kontraverzi”.
Vojno-politička institucionalizacija jugoslavenske federacije tekla je od
početka narodnooslobodilačke borbe, iako je formalna kvalifikacija federacije
spomenuta tek ujesen 1943, što se ne može shvatiti van konteksta historijske
situacije (Petranović i Zečević: 45-46). U Vrhovnom štabu Narodnooslobodilačke
vojske i partizanskih odreda Jugoslavije (NOV i POJ) mislilo se u ljeto 1943. da
je rat ušao u završnu fazu, da se treba pripremiti za njegov kraj (Skerl 1974: 581).
Amerikanci i Britanci su već u martu preporučivali jugoslavenskoj kraljevskoj
izbjegličkoj vladi da se posveti stvaranju federalne države. Josip Broz Tito je
zazirao od savezničkog iskrcavanja u Jugoslaviji, pošto bi to značilo povratak
kralja i izbjegličke vlade i kraj planova o komunističkom preuzimanju vlasti.
Takve zebnje ga nisu napuštale ni nakon početka izravne pomoći saveznika krajem
ljeta 1943. godine (Malcolm 1995: 247). Revolucionarna teorija nije priznavala
legitimitet izbjegličke vlade i kontinuitet monarhije. Revolucija se sprovodi, „ali
se o njoj ne govori suviše – to je bila osnova tzv. linije” KPJ. (Nikolić 2011: 19, 24).
Izbjeglička vlada je u julu 1943. donijela Deklaraciju Srba, Hrvata i Slovenaca, u

3 Lideri KPJ su često ponavljali da je „dominacija partije isključivo celishodna mera”
diktirana potrebama „narodnooslobodilačke borbe” – vidi: A. Đilas, Osporavana zemlja:
jugoslovenstvo i revolucija, Beograd 1990, 215-216.