Page 59 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

Novopazarski zbornik, 46/2023, str. 55-102 59

„ostvarene utopije” (Nikoliš 1981: 572). Bilo je nužno da AVNOJ i pravno
6
zadobije svojstvo vrhovnog organa vlasti. Njegovo novo zasjedanje bilo je
sazvano nešto kasnije nego što je to Tito zamislio, pošto zemaljska antifašistička
vijeća nisu bila oformljena u svim predviđenim federalnim jedinicama.
Obrazovanje zemaljskih i pokrajinskih predstavništava trebalo je da dovede do
toga da „narodi i narodnosti Jugoslavije dobiju pouzdana politička sredstva za
zaštitu svojih individualnih prava i za povezivanje u uslovima ravnopravnosti”
(Dimitrijević 2012: 148).
Odluka o sazivanju AVNOJ-a donijeta je u oktobru 1943. godine (Velebit
1987: 94). Tito je na vijest da će se u Moskvi sastati britanski ministar vanjskih
poslova Entoni Idn (Anthony Eden), američki ministar vanjskih poslova Kordel Hal
(Cordell Hull) i komesar za vanjske poslove SSSR-a Vjačeslav Molotov (Вячеслав
Молотов), uputio depešu, ispred političkih i vojnih institucija i organa NOP-a, u
Moskvu. U njoj se apostrofira da se ne priznaje jugoslavenska vlada, ni kralj u
inostranstvu, da im se neće dozvoliti povratak „jer bi to značilo građanski rat”
te da ogromna većina naroda želi „demokratsku republiku koja se oslanja na
narodnooslobodilačke odbore”. Vodstvo NOP-a je u Jajcu s nestrpljenjem očekivalo
rezultate Moskovske konferencije koja je trajala od 13. do 30. oktobra. Sovjetska
vlada nije Titovu depešu stavila na dnevni red (Dedijer 1980: 352; Petranović 1981:
324-325). To je još više ubrzalo sazivanje AVNOJ-a. U oktobru su na sastancima
članova CK KPJ i Politbiroa usvojeni zaključci o federativnom uređenju države,
stvaranju privremene vlade, zabrani povratka u zemlju kralju i kraljevskoj vladi
(Đilas 1994: 42-43). Komunisti su u regulisanju odnosa u složenoj državnoj
zajednici imali u vidu i iskustva uređenja Sovjetskog Saveza (Radonjić 2013: 49).
Federativna Jugoslavija se kao država, prvi put pominje u proglasu CK KPJ 7.
novembra 1943, izdatom povodom proslave 26-godišnjice Oktobarske revolucije
(Strugar 1976: 237). Federalizam je prihvaćen kao najpogodniji ideološko-politički
osnov za unutrašnje uređenje Jugoslavije (Dedijer 1951: 633; Čulinović 1968: 498;
Simović 1975: 366). Komunisti su sazvali AVNOJ, odredili program skupštine, njen
sastav, činili su vodeće jezgro tog tijela. Revolucionarna skupština AVNOJ-a u
7

6 Na Prvom zasjedanju AVNOJ-a u Bihaću već se govorilo o Jugoslaviji koja bi trebala
biti „bratska zajednica Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Slovenije, BiH i Makedonije”.
7 Inicijativu o sazivanju Drugog zasjedanja AVNOJ-a Tito je obrazlagao međunarodnom
potrebom. Naložio je da se telegram s tom inicijativom „uputi Srbiji, Crnoj Gori, Sandžaku,
Vojvodini, Hrvatskoj, Sloveniji i Makedoniji”. Ostalo je nerazjašnjeno zašto se pominju
Sandžak i Vojvodina, a nema Bosne i Hercegovine, koja je na zasjedanju postala federalna
jedinica nove Jugoslavije. Kosovo i Metohija „u prvobitnim razmišljanjima uopšte se ne
pominju, ali su kasnije postali autonomna oblast, a potom pokrajina u sastavu Srbije. To
potvrđuje da Tito na početku nije imao sasvim jasnu koncepciju koje federalne jedinice