Page 56 - NP Zbornik 46_DRUGO REVIDIRANO IZDANJE

56 Safet Bandžović, Sandžak i konstituisanje avnojske Jugoslavije...

podjelom Sandžaka između Srbije i Crne Gore. Niz pratećih pitanja kojima
su se odluke u Jajcu 1943. o ustrojstvu Jugoslavije bavile bio je predmet
razmatranja i preciziranja državno-partijskog vrha i AVNOJ-a i 1945. godine.
Ona su i dalje, kao što je fenomen nastanka i raspuštanja ZAVNOS-a, ostala
u naučnom fokusu, izložena kritičkim promišljanjima u širem kontekstu,
raznovrsnim analizama i preispitivanjima, reinterpretacijama činjenica, kao
i „dubinskim” traganjima za potpunijim, multiperspektivnim odgovorima.

Ključne riječi: Drugi svjetski rat, Jugoslavija, KPJ, AVNOJ, Sandžak,
ZAVNOS, kultura sjećanja

Drugi svjetski rat je na postjugoslavenskom prostoru, iz naučnog i političkog
ugla, jedan od najviše problematiziranih historijskih perioda. S brojnim reljefnim i
nedovoljno istraženim sastavnicama, još pripada tzv. „vrućem sjećanju” (Đurović
1995: 166; Dimić 2003: 197-210; Ristović 2013: 139). Raspad jugoslavenske države
1941. njeni narodi i politički subjekti dočekali su s različitim vizijama o tome
treba li (i ako treba: kako) uspostaviti novu Jugoslaviju. Svaka Jugoslavija („stara”
i „nova”) ujedno je značila i „novi konstitucijski koncept o odnosu između njenih
glavnih naroda/ političkih grupa” (Dejan Jović).
Jugoslavensku državu restaurirale su u Drugom svjetskom ratu progresivne
društvene snage koje su predvodili komunisti, kao nosioci antifašizma i pokretači
borbe protiv okupatora, bez obzira na to što su antijugoslavenske snage skoro sve
do kraja rata bile brojnije od projugoslavenskih (Petranović 1993: 210). Komunisti
1
su od početka borbe 1941. stvarali nove organe, prakticirali drugačiju, tolerantniju
nacionalnu politiku, odbacujući ranija negativna državna, politička i društvena
iskustva, vjerujući da grade „novi svijet”, da „prave istoriju u hodu” (Petranović
2
i Zečević 1991: 36). „Naša nerealnost jurišanja na nebo”, napisao je docnije

1 Trajna politička i ekonomska kriza stvorila je u monarhističkoj Jugoslaviji „klimu
nesigurnosti, u kojoj su se pripadnici svih nacionalnosti osećali gubitnicima naopakog
načina na koji je država stvorena. Razočarani stvarnošću, mnogi politički opredeljeni ljudi
okrenuli su se protiv ideje jugoslovenstva” – vidi: M. Žanin Čalić, Istorija Jugoslavije u
20. veku, Beograd 2013, 151.
2 Pitanje nacionalnih manjina, bilo je značajan problem nacionalnih odnosa za KPJ
tokom rata, posebno pitanje pokrajina Kosovo-Metohija, Vojvodina, Sandžak. Osnovno
je bilo i ovdje, ono što je 1940. zaključila Peta zemaljska konferencija KPJ: „borba za
ravnopravnost ugnjetenih naroda i nacionalnih manjina Jugoslavije” - vidi: J. Pleterski,
Perspektiva federativnog ujedinjenja u novoj Jugoslaviji kao faktor narodnooslobodilačke
borbe, Časopis za suvremenu povijest, br. 3, Zagreb 1973, 20.