Page 84 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

84 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

Srbije. Iz Berlina je bio u Beograd upućen kamion marke Saurer, podešen za usmr-
186
ćivanje ljudi putem otrovnog gasa. Početkom marta, komandantu “Judenlagera
187
Semlin” Herbertu Andorferu, od nadležnih oficira SS-a (Schutzstaffel) je rečeno
da će Jevreji biti “premješteni” u jedan “specijalni kamion” u kome će biti “uspa-
vani” (eingeschlafert). Jevrejima na Sajmištu prenijeto je saopštenje Andorfera,
188
da će se taj logor postepeno prazniti jer će dovesti komuniste, a da će Jevreje tran-
sportirati na Istok u radne logore, u Poljsku ili Rumuniju. Da bi što prije napustile
Sajmište, kako bi prvenstveno sačuvale djecu, mnoge Jevrejke su se odazvale nje-
mačkom pozivu da se prijave za transport. Zatočenici su ulazili u hermetički za-
189
tvoren kamion, pod pratnjom, u koji je potom, na putu do Jajinaca, ubacivan otro-
van gas (ugljenmonoksid). Po dolasku u Jajince svi zatočenici u kamionu bili su

186 Odluka о uništenju preostalih Jevreja u Srbiji donijeta je u središtu njemačke
policijsko-bezbjednosne službe, u RSHA (Reichssicherheitshauptamt – Glavni ured za
sigurnost Reicha) u Berlinu, po svemu sudeći, krajem februara ili početkom marta 1942.
godine. Donošenje takve odluke, koincidiralo je s početkom masovnog sprovođenja
“konačnog rješenja” u Evropi, odnosno s “uništavanjem jevrejske rase u Evropi”. Ubrzo po
donošenju odluke, šef IV odjeljenja (Gestapo) u RSHA SS-general Hajnrih Miler (Heinrich
Müller), uputio je telegram šefu njemačkih bezbjednosnih snaga u Srbiji – pukovniku SS-a
Emanuelu Šeferu (Emanuel Schäfer), о sprovođenju “jevrejske operacije u Srbiji”. Bio je to
glavni razlog zašto su preostali Jevreji, morali da se skupa nađu na jednom mjestu u logoru
na Sajmištu – vidi: Koljanin, M. Nemački logor na Beogradskom sajmištu 1941-1944. Str.
115–117; Milentijević, I. – Ozmić, N. Niški Jevreji u logoru Sajmište. Str. 14; Petranović, B.
(1992). Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945. Beograd. Str. 331.
187 Za ovaj kamion, koji je imao poseban furgon bez prozora, dug oko 5 metara,
širine i visine od oko 2,5 metra, korišćen je eufemizam “vozilo za uništavanje vaški”
(Entlausungswagen). Auspuh kamiona je bio prepravljen, izduvni gasovi iz motora
preusmjeravani su u hermetički zatvoren tovarni odjeljak. Ova vrsta gasnog kamiona bila
je korišćena u programu “eutanazije” 1940, kada su u Njemačkoj stradale desetine hiljada
invalida i mentalno oboljelih, zatim krajem 1941. i početkom 1942. i u logoru Helmno
(Chelmno) u Poljskoj, kao metod za “konačno rješenje jevrejskog pitanja” – prema: Bajford,
J. (2011). Staro sajmište: mesto sećanja, zaborava i sporenja. Beograd. Str. 38–39.
188 Brauning, K. (1992). Konačno rešenje u Srbiji – Judenlager na Sajmištu: studija
slučaja. U Zbornik 6: Studije, arhivska i memoarska građa o istoriji beogradskih Jevreja
(419). Beograd: Jevrejski istorijski muzej.
189 Internirano jevrejsko stanovništvo karakteriziralo je disciplinirano ponašanje,
pasivno držanje i pomirenost sa sudbinom. Kombinacija zastrašivanja i zavaravanja od
strane nacista svakako je bila značajan uzročnik takvog ponašanja interniranih – prema:
Božović, B. Stradanje Jevreja u okupiranom Beogradu 1941–1944. Str. 278–279.