Page 86 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

86 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

nije akutno”, da ostaje još samo “rešavanje pitanja u vezi s imovinom”. Logor
193
na Sajmištu postao je potom Prihvatni logor Zemun (njem. Anhaltelager Semlin)
pretežno za srpske taoce, političke zatvorenike i zarobljene partizane (najviše s
teritorije NDH), koji su do 1944. upućivani na prinudni rad, mahom u Norvešku i
Njemačku. Harald Turner 28. augusta 1942. izvještava generala Aleksandra Lera
194
(Alexander Löhr), zapovjednika Vermahta na Jugoistoku, da je “jevrejsko pitanje,
kao i cigansko pitanje potpuno likvidirano. Srbija je jedina zemlja u kojoj je jevrej-
sko pitanje i cigansko pitanje rešeno”. 195
Nijemci su u Novom Pazaru, nakon interniranja Jevreja, pretresli prostorije
sinagoge i jevrejske opštine. U dvorište su izbacili matične knjige rođenih, vjen-
čanih i umrlih, arhivu, kao i veći broj privatnih arhivskih dokumenata čuvanih u
jevrejskoj opštini. Sve su to palili i bacali u rijeku Rašku. Namještaj iz prostori-
ja, koje su bile u zgradi sinagoge, prenijeli su u svoje kancelarije i zgrade opšti-
ne. Opštinske vlasti su docnije smjestile u sinagogu dio muhadžira (izbjeglica) iz
Bosne i Hercegovine. U savezničkom bombardovanju grada u novembru 1944. si-
nagoga je oštećena. Pokretna imovina Jevreja bila je oduzeta, dok je nepokretna
196
predata organima Nedićeve vlade. Ova vlada je, preko Državne hipotekarne banke,
izvršila prodaju nepokretne jevrejske imovine u Novom Pazaru, a novac je primila

193 Brauning, K. Konačno rešenje u Srbiji – Judenlager na Sajmištu: studija slučaja. Str.
422. Od jeseni 1941. do jeseni 1943. Jajinci su najveće stratište u Srbiji. Od 8. novembra
1943. do 2. aprila 1944. u iste barake, ispred kojih su žrtve čekale pogubljenje, smještani
su logoraši određeni da ekshumiraju i spale leševe ubijenih. Njihov rad bio je dio operacije
iskopavanja i uništavanja tijela ubijenih, kao i širom okupirane istočne Evrope. Žrtve
zakopane u Jajincima, Jabuci, Rakovici, Čardaku i drugim stratištima, ekshumirane su
i spaljene u cilju uništenja materijalnih tragova tih zločina. Grupu zatočenika određenih
za iskopavanje i spaljivanje lešava u Jajincima, činilo je pet banjičkih logoraša, 55
Jevreja i 35 Roma. Svi su ubijeni kada je “posao” završen. Neki stanovnici Čukarice
su, na beogradskoj obali Save, preko puta kupališta veslačkog kluba “Beograd”, na
mjestu zvanom “kod Paviljona”, gdje se nalazila velika količina ostataka od izgorjelih
ljudskih leševa, pretraživali teren u nadi da se među njima mogu naći komadi zlata i druge
dragocjenosti (“zlatna groznica” na Čukarici). U Beogradu su gestapovci prodavali “zlatne
zube i vilice” – prema: (1. mart 2015). Stradanje Jevreja u Beogradu u Drugom svetskom
ratu. Odbrana, spec. prilog br. 116, 26–27; Pisari, M. (2015). Fragmenti Holokausta u
Beogradu. U Zbornik 10 (408-411). Beograd: Jevrejski istorijski muzej.
194 Koljanin, M. (2011). Srbija u nemačkom “novom poretku” 1941-1942. Istorija 20.
veka. 1, 84; Byford, J. Put do “srpskog Yad Vashema”: manipulacije povijesti logora
Sajmište i Jasenovac. Str. 89.
195 Koljanin, M. Uloga srpske policije u holokaustu na nemačkom okupacionom
području u Srbiji. Str. 66.
196 Nakon rata prostorije sinagoge i jevrejske opštine koristio je jedno vrijeme Sekretarijat
za unutrašnje poslove Sreskog narodnog odbora Deževskog sreza. Ugostiteljsko preduzeće
“Lipa” adaptiralo je kasnije zgradu za vešernicu, a 1979. u velikoj poplavi, nestala je
zgrada sinagoge – vidi: Radović, M. Jevrejska opština u Novom Pazaru. Str. 175–176.