Page 87 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 87

preko svog izaslanika. Nakon interniranja Jevreja, Ortskomanda i lokalni organi
197
vlasti organizirali su, naime, u martu 1942, javnu rasprodaju preostale jevrejske
imovine. Za nedjelju dana rasprodata je pokretna, a tokom maja i skoro sva nepo-
kretna jevrejska imovina. Pored pokućstva, prodato je i 76 kuća, 32 dućana i 25
njiva. S ovom jeftino otkupljenom imovinom nastala je nova trgovina. Kuće i du-
ćani su brzo preprodavani. Jevrejska opština u Novom Pazaru je 1940. imala 292
198
člana: u Sjenici 27, Dugoj Poljani 10, Tutinu 9, Raški 5 i 241 u Novom Pazaru. Na
razne načine spasilo se, prema podacima Ejupa Mušovića, 18 Jevreja, a 22 prema
Miodragu Radoviću. Nakon rata neki od malobrojnih preživjelih novopazarskih
199
Jevreja otišli su u Izrael, poput Arona Mentovića i njegove porodice (1962). Mošo
Mentović, posljednji Jevrejin u gradu, otišao je 1972. u Beograd.
Historiografija se mora “pokloniti pred patnjom ljudi” (B. Prpa). Odnos pre-
ma prošlosti, njena dekonstrukcija i (re)konstrukcija obično su u vezi s interesima
i intencijama političkih struktura. Promjene u političkim režimima povlače sa
200
sobom i “promjene u režimima istine”. Kolektivno sjećanje je proces rekonstru-
isanja i predstavljanja prošlosti u svjetlu sadašnjosti. Sjećanje na holokaust i
201
jevrejske žrtve nije bilo nakon 1945. afirmirano kao zaseban element jugoslaven-
skog historijskog iskustva, već samo kao segment u cjelokupnoj i generaliziranoj

197 Radović, M. Efendijina sećanja i kazivanja. Str. 39. Pravo raspolaganja i uprave nad
preostalom jevrejskom nepokretnom imovinom Ministarstvo finansija Srbije prenijelo je
26. avgusta 1942. na Državnu hipotekarnu banku, koja je ovu imovinu prodavala putem
licitacije. Dobijeni novac knjižila je u korist tekućeg računa “Upravni štab jevrejske
imovine – nepokretnosti”. Na teret tog računa isplaćivana je i dalje Nijemcima ratna
odšteta, nastala kao posljedica aprilskog rata 1941. godine – prema: Aleksić, V. (2006).
Banka kao instrument nacističke pljačke jevrejske imovine u Srbiji za vreme Drugog
svetskog rata. U Kladovo transport: zbornik radova sa okruglog stola (16). Beograd.
198 Ajbl, M. Tragična sudbina novopazarskih Jevreja. Str. 265–266. U toku i nakon rata,
pronalažena je skrivena jevrejska roba u nekim kućama, gdje su oni nekada stanovali. Zanimljiv
je slučaj s robom trgovca Menta Mentovića. On je sakrio u svojoj kući veću količinu razne
tekstilne robe tako što je, uz jedan već postojeći, podigao poseban zid. O tome je obavijestio
pismom sina Mošu, koji je bio u zarobljeništvu. Zazidana roba ostala je netaknuta od aprila
1941. do decembra 1944. godine. Nakon interniranja Jevreja 1942. ova kuća je promijenila tri
vlasnika koji su tu živjeli s porodicama, ali niko od njih ništa nije primijetio. Kada su bugarske
jedinice došle u Novi Pazar 1944, Bugari su, pljačkajući po kućama, otkrili ovu tajnu, razrušili
zid koji je skrivao robu i odnijeli sve do “zadnjeg parčeta”.
199 Upor. Mušović, E. Nešto o novopazarskim Jevrejima i njihovoj sudbini u Drugom svetskom
ratu. Str. 155; Radović, M. Jevrejske kuće i dućani. Str. 312. Mento Mentović i Mirjana Ajbl su,
na osnovu podataka Jevrejskog istorijskog muzeja, objavili poimenični spisak Jevreja – žrtava
Drugog svjetskog rata. Iz Novog Pazara i Duge Poljane se tu nalazi 212 lica, iz Sjenice 10 i 5 iz
Tutina – vidi: Mentović, M. - Ajbl, M. Jevreji Novog Pazara i okoline. Str. 189–195.
200 Nikolić, M., Milovanović, A. (2018). Na margini kolektivnog sećanja: Spomen-
kompleks Staro sajmište. U Graničnici sećanja: jevrejsko nasleđe i Holokaust (47).
201 R. Teitel, Istorijska pravda (1), https://pescanik.net/istorijska-pravda.