Page 83 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 83

neprijatelja srpske kulture. Harald Turner bilježi 28. marta 1942, nakon sastanka
183
s Nedićem, da je u Srbiji jevrejsko pitanje praktično riješeno, da će s preostalim
Jevrejima biti brzo raščišćeno, kako će Nedić moći da “prisvoji istorijsku zaslugu
da je za vreme njegove vladavine jevrejsko pitanje u Srbiji u potpunosti rešeno”.
184
Sredinom februara broj logoraša na Sajmištu spao je na 5.503 lica. U martu
je taj broj povećan na 6.800 lica dovođenjem Jevreja iz Niša, Šapca, s Kosova
i iz Novog Pazara. Novopazarski Jevreji stradali su, piše Milutin Živković,
185
na Sajmištu, do početka maja, zajedno s većinom sunarodnika iz drugih krajeva

183 Milosavljević, O. (2006). Potisnuta istina: kolaboracija u Srbiji 1941-1944.
Beograd. Str. 25–26; Milosavljević, O. (17. juni 2015.) Predistorija antikomunizma i
antisemitizma srpskih kvislinških vlasti u Drugom svetskom ratu. Danas; Ista. (3. mart
2016). Dokazana i potpisana kolaboracija. Vreme, 1313; Popović Obradović, O. (2005).
Lojalnost bez distance. Helsinška povelja, 83–84, 33; Đorđević, M. (3. decembar 2008).
Voks populi kao porota. Politika.
184 Njemačke diplomate su u još u oktobru 1941. izvještavale svoju vladu u Berlinu, da
je Nedić “najoštriji postupak protiv Jevreja nazvao jednim od svojih glavnih zadataka”
– vidi: (1. mart 2015). Stradanje Jevreja u Beogradu u Drugom svetskom ratu. Odbrana,
spec. prilog br. 116, 22; Ivanji, I. (11. februar 2016.). Hajde malo o činjenicama. Vreme,
br. 1310. Nacisti su u Srbiji 1941. ubili 1,76 puta više muškaraca Jevreja nego u narednoj.
S obzirom na duplo duži period njihovog uništenja u 1942. nego u prethodnoj, njihovo
stradanje u 1941. bilo je 3,51 put veće. Gubitak u 1942. je 36,06 puta veći nego gubitak u
potonjem periodu od tri godine. Masovno uništenje Jevrejki sprovedeno je u 1942: gubitak
žena u 1942. bio je realno 35,41 put veći nego u prethodnoj godini i 96,73 puta veći od
pretrpljenog gubitka u posljednje tri godine rata. Udio stradalih muškaraca je 1941. bio
45,79 puta veći od udjela stradalih žena. U 1942. udio stradalih Jevrejki bio je 2,72 puta
veći od udjela stradalih muškaraca. Kod oba pola udio u gubicima u posljednje tri godine
rata se izjednačio – prema: Cvetković, D. (2017). Holokaust u Srbiji (nemačko okupaciono
područje) – numeričko određenje i kvantitativna analiza. Tokovi istorije. 3, 121.
185 Zatočenici su bili smješteni po tzv. paviljonima, gde je po cijelu noć gorjelo električno
osvjetljenje. Spavalo se na drvenim ležajevima, na tri ili četiri sprata. Na skoro svakom
ležaju bilo je po dvoje i više zatvorenika. U ležajevima je bilo i nešto slame. Najveći
je bio treći paviljon, površine 5000 m², gdje je moglo stati do 5000 osoba. Logorska
bolnica s apotekom bila je smještena u paviljonu – predratnoj zadužbini Nikole Spasića.
U tzv. turskom paviljonu, do kraja decembra 1941, osposobljeno je kupatilo s desetak
tuševa. Ovaj paviljon je služio i kao mrtvačnica. Krajem marta 1942. broj zatočenika je
na Sajmištu bio 5.293, sredinom aprila 4.200, a krajem aprila 1.884 lica. Do 10. maja
1942. likvidirani su svi Jevreji u tom logoru - vidi: Romano, J. (1980). Jevreji Jugoslavije
1941-1945.: žrtve genocida i učesnici NOR. Beograd. Str. 83; Milentijević, I – Ozmić, N.
(2017). Niški Jevreji u logoru Sajmište. Niš. Str. 13–16.