Page 78 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

78 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

Novi Pazar je nakon njemačkog privremenog odlaska bio izložen napadima
četnika. U odbrani grada pritekle su u pomoć i neke albanske grupe s Kosova.
158
Jevreji nisu dirani, odnosi s Bošnjacima bili su dobri. Početkom decembra
159
Nijemci se vraćaju u Novi Pazar. Jevreji su se opet našli u strahu i neizvjesnosti.
160
U januaru 1942. po njemačkom naređenju preostala jevrejska roba prenesena je
u radnju braće Bahar i još jednu radnju. Iz njih je ona, tokom januara i februara
rasprodata. Početkom marta njemačka komanda, shodno uputama iz Beograda oko
rješavanja “jevrejskog pitanja” u okupiranoj Srbiji, organizirala je akciju hapšenja
Jevreja u gradu. U njoj su učestvovali njemačka policija, vojnici i albanska žandar-
merija. Hapšenje je započelo i završeno na dan Purima 3. marta (hebr. 14. adar),
na najveseliji jevrejski praznik. Tada se Jevreji tradicionalno prepuštaju zabavi,
161
jelu, piću i dobrom raspoloženju. Uhapšeno je 217 Jevreja. Zatvoreni su u pro-
162

158 Opšir. Bandžović, S. (2021). Rat i humanost u historijskoj perspektivi: bošnjačka
iskustva u Sandžaku 1941. Historijski pogledi. 6, 23–70.
159 Mušović, E. Nešto o novopazarskim Jevrejima i njihovoj sudbini u Drugom
svetskom ratu. Str. 153. “Albanski kolaboracionisti u Deževskom srezu nisu zvanično
bili na otvorenim pozicijama antisemitizma. Antisemitski istupi lokalnog stanovništva
obe većinske konfesije, pravoslavaca i muslimana, nisu zabeleženi. Za vreme odsustva
nemačkih trupa iz Novog Pazara od 2. oktobra do 7. decembra 1941. godine, ubijen je samo
jedan Jevrejin (limar Sadik Konforti – prim. S. B.) i to od strane Albanaca radi pljačke.
Građani obe konfesije su takođe nastavili da održavaju kontakte sa svojim komšijama
Jevrejima dugo posle stupanja na snagu antisemitskih naredbi” – prema: Živković, M.
Novi Pazar pod okupacijom i sudbina novopazarskih Jevreja. Str. 207.
160 U decembru 1941. njemačke vlasti u Srbiji donijeli su uredbu kojom je, uz prijetnju
smrtnom kaznom, zabranjeno skrivanje Jevreja ili njihovo primanje na konak, primanje
novca od Jevreja, kao i njihovih vrijednosnih predmeta svih vrsta i namještaja na čuvanje. Svi
ugovori o kupovini, zamjeni ili slični zaključeni s Jevrejima nakon 6. aprila 1941. podlijegali
su obavezi prijavljivanja, kao i od njih primljeni novac, vrijednosni predmeti i namještaj –
prema: Božović, B. Stradanje Jevreja u okupiranom Beogradu 1941–1944. Str. 302.
161 Praznovanje Purima zasniva se na starozavjetnoj legendi poznatoj pod nazivom
Knjiga o Jestiri tj. Svitak o Esteri (Megilat Ester). Na Purim su strogo zabranjeni tuga
i post – opšir. Blagojević, G. (2016). Purim: transformacija funkcije praznika u životu
beogradske jevrejske zajednice. Glasnik Etnografskog instituta. 2, 345–350.
162 Mentović, M. Način života i običaji novopazarskih Jevreja. Str. 177. Mento Mentović
je uhapšen s đuvečom u rukama ispred njegove kuće. Zamolio je komšiju Halima Šaranina
da uzme đuveč: “Spremili smo ga za praznik i moju porodicu. Nama to nije suđeno da ga
pojedemo i praznik proslavimo kako nam vera nalaže. Uzmi ga ti i sa halalom pojedi sa
svojom porodicom” – vidi: Ajbl, M. Tragična sudbina novopazarskih Jevreja. Str. 258–259.