Page 77 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 77

Bez obzira na neke pokušaje da se Novi Pazar pripoji tzv. Velikoj Albaniji,
on je ostao u sastavu Srbije pod njemačkom upravom. U julu mjesecu jevrejske
154
radnje u gradu su zapečaćene, a ključevi dati njemačkoj komandi grada koja ih
je docnije predala Opštini. Idućeg mjeseca je Ortskomanda, uz pomoć Opštine,
komisijski popisala zatečenu robu. Nijemci su iz tih radnji uzimali odabranu robu.
Krajem augusta opština je pozvala 20-ak Bošnjaka i predala im ključeve od tih
radnji i oni su počeli da prodaju popisanu robu. Novac od pazara predavan je
155
opštini. Nijemci su u septembru ponovo zatvorili jevrejske radnje.
Zbog širenja ustanka u Srbiji Nijemci su bili prisiljeni da početkom oktobra
napuste Novi Pazar. Jevreji su nakratko odahnuli. “Brigu” o njima Nijemci su po-
vjerili opštinskim vlastima. Iako su i dalje nosili trake, mogli su slobodnije da žive.
U Tutinu su do 1941. živjele dvije jevrejske porodice, doseljene iz Novog Pazara i
bavile su se trgovinom. Italijani koji su, nakon aprilskog rata, zaposjeli Tutin, nisu
ih dirali. Oni su nastavili trgovati. Donosili su robu iz Albanije u Tutin, odakle su
je prevozili u Novi Pazar. Jedna porodica se ipak vratila u Novi Pazar. Iz Sjenice,
156
gdje je prije rata živjelo 25 Jevreja (porodice Montiljo i Altarac), pak, nakon ita-
lijanskog povlačenja u novembru 1941, kao i zbog ubistva Salamona Montilja u
blizini grada, svi Jevreji, lokalni kao i oni pristigli iz Sarajeva, Skoplja, Beograda,
pobjegli su u Prijepolje, a kasnije u Podgoricu, gdje su se, pod lažnim prezimeni-
ma, predstavili kao izbjeglice iz Metohije.
157

154 Nedićeva vlada 1942. u ovom gradu “finansira celokupan aparat uprave, žandarmerije
i sudstva” – upor. Novi Pazar i okolina, 346; Mušović, E. Etnički procesi i etnička struktura
stanovništva Novog Pazara. Str. 47; Živković, M. (2012). Aćif Hadžiahmetović Bljuta:
prilozi za biografiju 1919–1941. Istorija 20. veka. 3, 86–87.
155 Popisana roba je predata lokalnim “komesarima” – tutorima, kojih je bilo između 15–
20, zaduženih za njenu prodaju. Veće radnje su imale i svoje povjerenike – prema: Radović,
M. Hronika Novog Pazara u NOB-u. Str. 139-140; Ajbl, M. Tragična sudbina novopazarskih
Jevreja. Str. 257; Mentović, M. - Ajbl, M. Jevreji Novog Pazara i okoline. Str. 81.
156 Ova porodica Izrael je također stradala, zajedno sa ostalim novopazarskim jevrejskim
porodicama, na Sajmištu 1942. godine. Druga porodica Rašele Bahar je ostala u Tutinu
još neko vrijeme, odakle je docnije internirana u Bergen Belzen. Uspjela je preživjeti
rat. Nakon rata tri njena člana otišla su u Izrael, a jedan u Albaniju – vidi. Mušović, E.
(1985). Tutin i okolina. Beograd. Str. 92; Crnišanin, R. (2007). Kazivanja Hadži Jonuza
Hamzagića. Novi Pazar. Str. 115.
157 Osim 25 lokalnih, u Sjenici je bilo 47 Jevreja, a s Moša Levijem, sudijom Sreskog suda,
48 ukupno. Dio Jevreja koji je došao u Podgoricu otkriven je u jesen 1943, pa su ih podgorički
četnici pohvatali i predali Nijemcima. Oni su ih transportovali u logor u Albaniji, a potom u
Beograd. Sa Sajmišta su krajem 1943. upućeni u nacističke logore smrti. U Sjenici nakon rata
nije više bilo Jevreja. Oni su “postali deo istorije Sjenice i ona se ne može lišiti nje” – prema:
Jovanović, R. Jevreji u Sjenici. Str. 162–164. To važi i za druga mjesta u kojima su oni živjeli.