Page 73 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 73

Ključnu ulogu u sprovođenju represivnih mjera nad njima imala je okupa-
ciona uprava, oslonjena na kolaboracionistički režim. Vodeća uloga u rješavanju
131
“jevrejskog pitanja” pripadala je Gestapu (Geheime Staatspolizeie). Ova tajna
132
policija je imala centar u Beogradu i područne ispostave u unutrašnjosti Srbije.
133
U vezi s ciljem (“Jevreji moraju da odu”) vladalo je među okupacionim organima
jedinstvo. Jevreji u Srbiji su, od uspostave kvislinškog režima, izlagani mjerama
134
represije, da bi u roku od godinu dana bili skoro u potpunosti uništeni. Projekat
135
uništavanja Jevreja u Srbiji bio je njemačko djelo. Već u aprilu donijete su nared-
136
be o njihovom izdvajanju od ostalih građana, uvodeći tako rasne zakone. Harald
Turner, šef Upravnog štaba njemačkog vojnog zapovjednika u Srbiji, izdao je 29.
aprila prvo naređenje koje se odnosilo na registraciju Jevreja i Roma. Počinjalo je
definicijom Jevreja ustanovljenom nirnberškim zakonima iz 1935. i nametalo je
onima na koje se definicija odnosila stroga ograničenja. Za Jevreje je propisano no-
šenje žutih traka, uveden je prinudni rad i policijski čas, ograničen pristup životnim

131 Nijemci su u okviru Ureda Generalnog opunomoćenika za privredu u Srbiji, osnovali
19. aprila 1941. Komesarsku upravu jevrejskog kućnog i zemljišnog posjeda. Njen zadatak
je bio da uporedo s hapšenjem i ubijanjem Jevreja zaplijeni njihovu pokretnu i nepokretnu
imovinu. Imovina zaplijenjena od Gestapa bila je na raspolaganju njemačkom vojnom
zapovjedniku u Srbiji, a on je istu predao srpskoj kvislinškoj vladi koja je trebala da izvrši
prodaju i da dobijeni novac preda njemačkim vlastima – vidi: Konforti, A. Pljačka imovine
Jevreja tokom Drugog svetskog rata i status imovine Jevreja u doba nacionalizacije,
https://www.protivzaborava.com/wallpaper/otimanje-imovine-jevreja-tokom-drugog-
svetskog-rata-i-posleratna-nacionalizacija/.
132 O atmosferi i stanju neizvjesnosti u kojoj su se tada našli Jevreji ilustrativna su
kazivanja beogradskog doktora Isaka Eškenazija: “Sve ove torture su nekako podnošene
i trpljene, kao što se čovek navikne na žulj, pa ga nosi, ali šta je najgore bilo – to su noći
provedene u najvećem strahu od upada Gestapoa. Kada smo zaboravljali neki put na tu
mogućnost, osećali smo se prijatno, ali ne zadugo, jer zver koja nas je proganjala bila je tu,
samo što je za momenat ne vidimo. Kada smo se najzad umorni i mučeni strahom rešili da
otpočinemo, legali smo pokrivajući se preko glave u nekom uobraženju da smo tako bolje
sačuvani, ali stvarno satima u nemogućnosti da zaspimo, proganjani mislima o sutrašnjici”
– prema: I. Eškenazi, Doživljaji za vreme nacizma, Zbornik 2: Studije i građa o učešću
Jevreja u Narodnooslobodilačkom ratu, Jevrejski istorijski muzej, Beograd 1973, 282.
133 Petrović Todosijević, S. (2019). Bekstva Jevreja sa teritorije nemačke okupacione
zone u Srbiji 1941–1944. Tokovi istorije. 2, 60.
134 Manošek, V. (2009). Holokaust u Srbiji. Godišnjak Fakulteta za kulturu i medije. 1,
487.
135 Radovanović, M. (2008). Iseljavanje Jevreja iz Jugoslavije u Izrael (1948-1952).
Doktorska disertacija. Beograd: Filozofski fakultet; Prpa, B. (2008). Tihi susedi, “Vreme”,
br. 916, Beograd 24. juli 2008.
136 Radoičić, N. (2019). Komparativna analiza svedočanstava u transferu sećanja na
postradale u gasnim kamionima na području Jugoslavije i Poljske u toku II svetskog rata.
Kultura. 164, 283–284.