Page 74 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

74 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

potrepštinama. Početkom maja general Helmut Ferster (Helmuth Förster), nje-
137
mački vojni zapovjednik u Srbiji, naredio je blokadu i oduzimanje jevrejskih uloga
i drugih vrijednosti iz banaka. Krajem maja donijeta je “Uredba koja se odnosi na
Jevreje i Cigane”, kojom im je zabranjen rad u javnim službama i zanimanjima,
pristup u javne lokale, korišćenje sredstava javnog saobraćaja. Njemačke vlasti u
138
Srbiji su se u realizaciju “konačnog rešenja” uključile u njegovoj najranijoj fazi.
139
Interniranje Jevreja je otpočelo 15. jula formiranjem “Jevrejskog logora” u Šapcu.
Njegovi zatočenici, strijeljani u oktobru, bili su u Srbiji prve žrtve nacističkog prin-
cipa o očuvanju “čistoće rase”. Jevreji – muškarci su od jeseni 1941. stradali
140
širom Srbije – u odmazdama (Geiselmordpolitik) za njemačke vojnike poginule u
borbama s ustanicima ili u mjerama zastrašivanja stanovništva radi odvraćanja od
pridruživanja ustanicima. U odluke i egzekuciju Jevreja nacisti nisu dozvoljavali
141
miješanje lokalnih vlasti. Ne smije se ipak zanemariti doprinos kvislinške vlade
142
Milana Nedića formirane u augustu 1941. u nacističkom rješavanju “jevrejskog
pitanja”. Koncentracioni logori i logori smrti u totalitarnim režimima služe kao
143
137 Od jula do decembra 1941. uništavano je muško jevrejsko stanovništvo, mahom
nakon interniranja u logoru Topovske šupe. Druga faza je obuhvatala interniranje i
uništavanje preostalih Jevreja u logoru na Sajmištu, od decembra 1941. do maja 1942. –
prema: Radovanović, M. Iseljavanje Jevreja iz Jugoslavije u Izrael (1948-1952). Str. 63.
138 U kontekstu imovine po Uredbi od 30. maja naređeno je da “Jevreji i supružnici
Jevreja moraju u roku od deset dana preko nadležne opštine svoga mesta stanovanja ili
prebivališta prijaviti Okružnoj komandi svoj imetak” s naznačenjem gdje se on nalazi –
prema: Dajč, H., Vasiljević, M. “Kretanje” nepokretne imovine beogradskih jevreja kao
posledica holokausta. Str. 146-147; Martinov, Z. (2018). NDH i Nedićeva Srbija: sličnosti
i razlike. Beograd. Str. 93–94.
139 Ivanković, M. (2008). Jevreji u Jugoslaviji: 1944-1952. Doktorska disertacija.
Beograd: Filozofski fakultet.
140 Ivanković, M. Jevreji u Jugoslaviji 1918-1952. Str. 126.
141 Osnovna karakteristika holokausta na njemačkom okupacionom području u Srbiji je
da je uništenje jevrejskih muškaraca uglavnom vršio Vermaht, redovna njemačka vojska,
a ne neke specijalne jedinice – vidi: Koljanin, M. (2017). Represija kao sistem – Logori u
okupiranoj Srbiji 1941-1945. Hereticus. 1, 160; Isti. (2017). Istorijska pozadina holokausta
u Srbiji i koncentracionog logora na Beogradskom sajmištu. Eskalacija u Holokaust:
od streljačkih vodova do gasnog kamiona koncentracionog logora na Sajmištu: dve
odlučujuće faze Holokausta u Srbiji. 94; Cvetković, D. (2018). Logori Topovske šupe
i Sajmište kao centralna mesta holokausta u okupiranoj Srbiji – numeričko određenje i
kvantitativna analiza. Istorija 20. veka. 1, 73.
142 Bjelajac, M. (2012). Istoriji ne treba ni dodavati ni oduzimati. “Politika”. 3.
septembar 2012, 10.
143 David, F. (2012). Istorijski revizionizam M. Bjelajca, “Politika”, Beograd 5.
septembar 2012. Udio kolaboranata bio je posebno veliki u širenju antisemitske propagande
i optuživanju Jevreja za ustanak u Srbiji, ali i opravdanju Nijemaca za mjere masovne
odmazde – vidi: Timotijević, M. (2014). Stradanje i spasavanje Jevreja u Čačku i okolini
1941-1944. godine. U Zbornik radova Narodnog muzeja XLIV (166).