Page 72 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

72 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

o tome, u kojoj su se od tih različito tretiranih zona našli”. Na teritoriji okupi-
128
rane Srbije živjelo je, prema podacima jevrejskih opština iz 1940. godine, 14.320
Jevreja, od toga 10.388 u Beogradu. U Srbiji, koja je, zajedno s Banatom, bila
129
pod njemačkom kontrolom, “konačno rješenje jevrejskog pitanja” (Endlösung der
Judenfrage) sprovođeno je po modelu koji je od 1942. bio primijenjen na terito-
rijama koje su nacisti okupirali. U Srbiji je za Jevreje, prije svega, bio zadužen
policijsko-bezbjednosni aparat.
130

128 Goldstein, S. (2010). “Konačno rješenje jevrejskog pitanja” u jugoslavenskim
zemljama. U Židovi na tlu Jugoslavije (181). Zagreb; Zuckerman, B. (2010). Političke
prilike tijekom ustrojstva NDH i psihologija holokausta Židova u Bosni i Hercegovini
1941. godine. Prilozi. 39, 57.
129 Prema drugim istraživanjima u Srbiji pred 1941. bilo je 16.600 stalno nastanjenih Jevreja
i oko 1.200 jevrejskih izbjeglica. Od oko 17.800 Jevreja likvidirano je 14.800 (uključujući i
1.200 jevrejskih izbjeglica iz drugih zemalja), tj. preko 83%, dok je petina Jevreja uspjela da
se spasi bjekstvom i prikrivanjem – vidi: Božović, B. (2003). Specijalna policija i stradanje
Jevreja u okupiranom Beogradu 1941-1944. U Zbornik=Jewish studies 8 (79-81). Beograd.
130 On je, u osnovi, nastao u aprilu 1941. pred napad na Jugoslaviju. Stvorena je Operativna
grupa Policije bezbjednosti i Službe bezbjednosti (Einsatzgruppe der Sichereitspolizei und des
Sicherheistdienst — EG Sippo und SD). U početku je bila nadležna za Jugoslaviju, ali je do
oktobra ograničena na okupiranu Srbiju. Njena glavna djelatnost (u oktobru 1941. spojene
su Operativna grupa i Operativna komanda, a korišćen je prvi naziv), odvijala se u okviru
Odsjeka IV – Gestapa. Rad se sastojao u obavještajnoj i egzekutivnoj djelatnosti protiv
stvarnih i potencijalnih protivnika Njemačke, u koje su ubrajani i cijeli narodi. Za antijevrejske
akcije zadužen je poseban referat u Gestapu. Okupacione i kvislinške vlasti komunicirale su s
Jevrejima preko Predstavništva jevrejske zajednice (Vertretung der jüdischen Gemeinschaft),
koje je formirano umjesto ukinutih jevrejskih ustanova. “Naredbom koja se odnosi na
Jevreje i cigane”, od 30. maja, Vojni zapovjednik u Srbiji odredio je diskriminatorski pravni
položaj Jevreja i Roma. Uredbom od 22. jula Jevrejima je imovina konfiskovana. Osim
zabrane korišćenja bankarskih uloga, depozita i ostava u trezorima, nisu više raspolagali ni
nepokretnom imovinom. U jevrejskim privrednim preduzećima postavljeni su komesari. Oni
su uredbom od 22. jula, dobili pravo da ih otuđuju. Prodaja je vršena preko Komesarske uprave
za jevrejske nepokretnosti – prema: Koljanin, M. (1992). Nemački logor na Beogradskom
sajmištu 1941-1944. Beograd. Str. 22–24; Aleksić, V. (2014). Sudbina jevrejskog kapitala
tokom nemačke okupacije Srbije 1941−1944. Limes plus. 2, 114; Pavlović, S. (2009). Hitlerov
novi antiporedak: Drugi svetski rat u Jugoslaviji. Beograd. Str. 82-84; Petrović Todosijević,
S. (2017). Odnos Gradskog poglavarstva u Šapcu prema imovini šabačkih Jevreja i Jevreja iz
kladovskog transporta 1941–1944. Tokovi istorije. 2, 136–137.