Page 70 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

70 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

Pristupanje Jugoslavije “Trojnom paktu” i demonstracije koje su izbile
tim povodom krajem marta 1941. unijeli su nemir među Jevreje. Demonstracije
su izbile i u Novom Pazaru. Neki omladinci su, prema podacima iz Hronike M.
Radovića, pjevali “Ne bojte se braćo aviona, nas i Rusa dvesta miliona”. Leon
Bahar, predsjednik jevrejske opštine je 27. marta sazvao sjednicu njenih odbornika
na kojoj su razmatrana pitanja ocjene situacije u gradu, obilazak porodica i zaštite
imovine. Odbornici su zaključili da obilaze jevrejske porodice u Novom Pazaru,
Sjenici i Tutinu, razgovaraju s njima o svim pitanjima, da ih savjetuju da budu oba-
zrivi. Opština je sve do dolaska Nijemaca bila u stalnom zasjedanju. Jevreji su se
118
odazvali mobilizaciji i našli su se među 800–900 rezervista jugoslovenske vojske
iz grada. Mobilizirano je 15 Jevreja, među njima i Aron i Moša Mentović koji
će tako, za razliku od većine sunarodnika, preživjeti rat i zarobljeništvo. Tokom
Aprilskog rata poginula su trojica Jevreja iz grada. 119
Prvih dana rata 1941. Jevreji su bili zaplašeni. Trgovci su iz radnji i ma-
gacina sklonili veće količine robe. Krili su je ili je povjeravali prijateljima i orta-
cima. Sudbina njihovog ostalog bogatstva ostala je misterija, izložena raznim
120
nagađanjima. Stanje je u gradu bilo napeto. Kroz Novi Pazar su prolazili i neki
121

118 Novi nemir među Jevreje je unijela vijest kada je na ušću rijeke Jošanice u Rašku
pronađeno tijelo ubijenog Jevrejina, rezerviste Vojske Kraljevine Jugoslavije – vidi:
Radović, M. Jevrejska opština u Novom Pazaru. Str. 174.
119 Živković, M. Novi Pazar pod okupacijom i sudbina novopazarskih Jevreja. Str. 200.
120 Leon Bahar je povjerio Mahmutu Daci, trgovcu, magacin svile i štofa. Bahar je Daci
na povjerenje predao spisak s podacima o vrsti i količini robe u svom magacinu. Nedjelju
dana nakon dolaska u Novi Pazar Nijemci su uzeli svu robu iz magacina i to po spisku koji
je Mahmut dobio od vlasnika. Mento Mentović je dio svoje robe, namještaja i pokućstva dao
na čuvanje Redžepu Škrijelju, Pavlu Novakoviću, Tuši Antonijeviću i poslastičaru u centru
grada zv. “Hodža”. Po povratku iz zarobljeništva, nakon rata, Mentov sin Mošo je samo od
Tuše Antonijevića dobio dio pokućstva. Od ostalih očevih prijatelja nije dobio ništa, pošto su
Bugari u decembru 1944. uzeli sve što je kod njih bilo na čuvanju. Dio pokućstva Rahamina
Mentovića zv. Rahi, čuvao je Ramiz Agušević, koji je sve to predao njegovom sinu Aronu
kada se ovaj, nakon rata, vratio iz zarobljeništva. Menahem Montije, jedan od rijetkih
novopazarskih Jevreja koji je izbjegao nacističke progone, pobjegavši preko Crne Gore u
Albaniju, pričao je da su braća Bahar dosta robe dali na čuvanje Aćifu Hadžiahmetoviću. Od
lica kojima su Jevreji povjerili robu pominju se Bela Ladonja, Stevan Fišer, Ahmed Daca i
drugi – vidi: Ajbl, M. Tragična sudbina novopazarskih Jevreja. Str. 256-257; Mentović, M.
– Ajbl, M. Jevreji Novog Pazara i okoline. Str. 80.
121 Miodrag Radović 1960. piše da Jevreji koji su imali više zlata, to nisu “nikom
poveravali, da su ga sami, svaki za sebe, krili, zakopavali, zaziđivali i slično. Koliko su od
toga pojedinci našli, to će ostati tajna”. Nijemcima je pošlo za rukom da pronađu dio zlata,
zakopan pored sinagoge. Ali to je “samo mali deo od onoga što su ovi imali” – cit. prema:
Radović, M. Hronika Novog Pazara u NOB-u. Str. 136–137.