Page 71 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 71

štabovi jugoslavenske vojske, u povlačenju prema Crnoj Gori. U Deževskom
122
srezu pojavili su se i četnici Koste Milovanovića Pećanca, čija su nedjela 1922–
1923. Bošnjaci u tom kraju posebno zapamtili. Nijemci su 17. aprila ušli u grad:
“Toga dana kasarna Nadgrad bila je puna vojske i oficira i bilo je žalosno gleda-
ti kako jedan nemački vojnik razoružava sve, odnosno kako mu predaju puške,
opasače sa pištoljima, dvoglede i drugu opremu”. Njemačke trupe su zauzele
123
Prištinu i Kosovsku Mitrovicu. Dok su kasnije Nijemci predali Italijanima vlast
nad Prištinom, u okviru “Velike Albanije”, Kosovska Mitrovica i Novi Pazar ostali
su pod njemačkom upravom u sklopu okupirane Srbije. Nijemci su zadržali Novi
124
Pazar u njenom sastavu radi kontrole Ibarske doline kao važne saobraćajnice.
Stanje rata je i stanje krize nosi pometnju i neizvjesnost. Dolazi do smanje-
njenja društvene regulacije, do pertubacije društvenog poretka i slabljenja norma-
tivne strukture društva. Obični ljudski interes je da se takva vremena prežive sa
125
što manje posljedica. U ratu su ljudi prema patnjama “drugih” nerijetko ravnoduš-
ni. Radi se o strahu, konformizmu, o komociji lažnog neutralizma, o ljudski shvat-
ljivom, a ipak kukavičkom okretanju glave. To nije nacionalni, već opšteljudski
fenomen. Značajan dio historije je “povest o stradanju”; najvećim dijelom to
126
je historija pogibelji u “malim” i “velikim” ratovima i pokoljima. U toj procesiji
neljudskosti, posebno mjesto zauzima holokaust. Nakon aprilskog rata 1941. i
127
komadanja jugoslavenske teritorije, sudbina Jevreja je “u priličnoj mjeri ovisila

122 Novi Pazar i okolina, 306; Radović, M. (2003). KPJ i NOP u Novom Pazaru za
vreme okupacije u Drugom svetskom ratu. U Novopazarski zbornik 27 (298). Novi Pazar:
Muzej “Ras” Novi Pazar.
123 Crnišanin, R. (1992). Tijesna čaršija. Beograd. Str. 27. Njemački oficiri i podoficiri koristili
su više kuća u Novom Pazaru za svoj smještaj. Njihovo ponašanje je “prema članovima porodica
ovih kuća u svakom pogledu bilo primereno” – vidi: Radović, M. (2004). Iz novopazarskih
hronika. U Novopazarski zbornik 28 (166). Novi Pazar: Muzej “Ras” Novi Pazar.
124 Lebl, Ž. O Jevrejima na Kosovu i Sandžaku. Str. 215. Dio Kosova, u okviru njemačke
vojne uprave u Srbiji, bio je od 4. maja pod upravom Krajskomande 861 u Kosovskoj
Mitrovici. Njeno područje obuhvatalo je opštine Raška, Novi Pazar, Kosovska Mitrovica,
Vučitrn i Podujevo. Njemačka je, s teritorijalnim razgraničenjem u odnosu na bugarsku i
italijansku zonu na Kosovu, osigurala za svoju ratnu privredu Trepčin rudni bazen, kao i
kontrolu nad važnim komunikacijskim pravcem Kraljevo – Kosovska Mitrovica – Skoplje
– vidi: Antonijević, N. (2015). Ratni zločini na Kosovu i Metohiji 1941-1945. godine.
Doktorska disertacija. 182–183. Beograd: Filozofski fakultet.
125 Popović, M. (1998). Vjerske norme i ponašanje u ratu. Polemos. 1, 160-161.
126 Opšir. Goldstein, I. (2022). Antisemitizam u Hrvatskoj od srednjega vijeka do danas.
Zagreb. Str. 2022.
127 Holokaust (grčki – ὁλόκαυστος -olokauston; potpuno spaljen, od prefiksa olo i
kauston, spaljen) ili Šoa (hebrejska riječ – שואה, velika nevolja, uništavanje) jeste pojam
koji označava sistematski državni progon i pokušaj sveukupnog fizičkog uništenja Jevreja
tokom Drugog svjetskog rata – prema: Albahari, B. (2017). Pisanje stradanja: knjiga o
knjigama: vodič kroz publikacije o Holokaustu. Beograd. Str. 7.