Page 69 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 69

ishrane). Uvedena su i razna ograničenja u vojsci, većinom putem povjerljivih
113
naređenja koja su isključila Jevreje iz nekih rodova vojske, otežavala im polaganje
oficirskog ispita i slično. Politički antisemitizam bio je dio političke orijentacije
vodećih građanskih partija (Radikalne, Jereze, HRSS, odnosno HSS, Slovenačke
ljudske stranke). Uredbe su bile protivustavne, donijete pod pritiskom, pa je nji-
114
hova primjena široko tumačena. Povodom ovih uredbi SJVOJ je odmah reagi-
115
rao Deklaracijom, u kojoj je, između ostalog, navedeno: “Znajući kako jevrejska
zajednica u Jugoslaviji misli i oseća i da nikada neće preboleti ovu tešku povredu
svoje časti, potpisani – kao njeni predstavnici, u punom čuvanju dostojanstva te
zajednice, izjavljuju da će ona, i ako duboko razočarana, na ovo svoje unižavanje
odgovoriti onim što je vazda ispoljavala: svojom pouzdanom vernošću Kralju i
Otadžbini do poslednjeg daha i do poslednjeg udarca, koji je još može da zade-
si”. Primjeri zaustavljanja jevrejskih izbjeglica iz nekih evropskih zemalja na
116
granicama Kraljevine, uvođenje antisemitskih uredbi, postojanje stranaka koje su
širile antisemitizam, povremeno antisemitsko nasilje, uz antijevrejsku kampanju
provladine štampe i izlaženje antisemitskih listova, unosili su nemir i među doma-
će Jevreje. 117

113 Ova druga uredba zvanično je ponukana krizom u opskrbi namirnicama, izazvanoj
ratom, pa se, uz maksimiranje cijena, sručila mahom na Jevreje. Za njeno kršenje, kao
i za one koji bi fiktivno pokušali prenijeti posao na nejevreje, bila je predviđena kazna
zatvora do dvije godine i kazna do 500.000 dinara. Za industrijska preduzeća koja se
bave proizvodnjom predmeta ishrane na veliko bilo je predviđeno postavljanje komesara
– vidi: Brandl, N. M. (2015). Židovi u Hrvatskoj od 1944/45. do 1952. Doktorski rad.
Zagreb: Filozofski fakultet; Dujmović, S. (2019). Uzajamna lojalnost – državna politika i
jevrejstvo Sarajeva u međuratnom periodu. Prilozi. 48, 167.
114 Dajč, H., Vasiljević, M. (2014). “Kretanje” nepokretne imovine beogradskih jevreja
kao posledica holokausta. Limes plus 2 (143-144).; Sekelj, L. Antisemitizam u Jugoslaviji
(1918-1945). Str. 187.
115 Ove uredbe, donijete pod specifičnim pritiskom, su, pak, po okupaciji Kraljevine
Jugoslavije 1941. djelimično predstavljale uvod u donošenje još oštrijih zakona, uredbi i naredbi
koje su se odnosile na Jevreje. U zavisnosti od okupacionih zona, razlikovali su se inicijatori
ovih zakona. Predratnim antisemitskim mjerama stvorena je situacija u kojoj je diskriminacija
prema Jevrejima imala kontinuitet i legalitet – vidi: Lazić, Ž. (2015). NUMERUS CLAUSUS
1940. – Uredbe o ograničavanju prava Jevreja u Kraljevini Jugoslaviji. Doktorska disertacija.
Niš: Pravni fakultet; Isti. (2015). Pravni aspekti građanskih i verskih sloboda jevrejske
zajednice na našim prostorima. U Zbornik radova Pravnog fakulteta u Nišu 71 (304); Sekelj,
L. Antisemitizam u Jugoslaviji (1918-1945). Str. 189.
116 Popović, N. Jevreji u Srbiji 1918-1941. Str. 149.
117 Gavrilović, D. – Savin, M. (2016). Antisemitizam u Srbiji u vreme dolaska Jevreja
izbeglica u Kraljevinu Jugoslaviju. Kultura polisa. 31, 80; Lazić, Ž., Matijašević, M.
(2017). Društveni kontekst i jačanje antisemitizma u Kraljevini Jugoslaviji. Kultura polisa.
33, 47–48; opšir. Ranđelović, N., Lazić, Ž., Matijašević, M. (2019). Poziv na progon:
antijevrejska i antimasonska kampanja u listu Vreme 1940. godine. Beograd.