Page 68 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

68 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

bankarski činovnik... Kada sam u drugim mestima govorio o radu u toj opštini
i gotovosti opštinara da doprinesu znatne žrtve za poboljšanje svešteničke i ve-
roučiteljske službe, rečeno mi je da to dolazi otuda što Novi Pazar stoji više pod
uticajem Bosne, gdje je u manjim opštinama veoma razvijena svest opštinara (npr.
Visoko, Rogatica, Višegrad itd.), dok u ostalim južnosrbijanskim opštinama još
vlada stari mentalitet nasleđen od turskog vakta”. Pripreme za gradnje sinagoge
109
i opštinskog doma su do kraja 1938. završeni. Zbog zaoštrene međunarodne situ-
acije, gradnja je odložena za bolja vremena, koja za novopazarske Jevreje “nisu
došla”.
110
Zazor prema Jevrejima, ograničavanje njihove slobode, u Jugoslaviji je vre-
menom postajao i dio državne politike. To su obilježili i “specijalni zakoni”.
111
Zakonske mjere protiv Jevreja donijete su u izmijenjenoj spoljnopolitičkoj situaciji
kada je oslonac državne politike umjesto na Francusku usmjeren na Njemačku. U
112
Jugoslaviji započinje 1938. otpuštanje Jevreja iz njemačkih firmi. Uticaj Njemačke
doveo je do uvođenja više diskriminatorskih mjera prema Jevrejima. U oktobru
1940. donijete su uredbe o zabrani rada Jevreja u veletrgovini, zatim tzv. nume-
rus clausus koji je značio svođenje broja studenata i učenika Jevreja u Jugoslaviji
na procenat njihovog udjela u ukupnoj društvenoj strukturi (Uredba o upisu lica
jevrejskog porekla za učenike Univerziteta, visokih škola u rangu univerziteta, vi-
ših, srednjih, učiteljskih i drugih stručnih škola), kao i uredba koja se odnosila
na zabranu obavljanja djelatnosti s predmetima ljudske ishrane (Uredba o mera-
ma koje se odnose na Jevreje u pogledu obavljanja radnja s predmetima ljudske

109 Svakodnevno bogosluženje dokazivalo je povezanost članstva. Jevrejsko groblje se
nalazi, piše Levi, takoreći, u samom gradu. S jedne strane ograđeno je kamenom ogradom,
a s drugih bodljikavom žicom: Grobova ima starih najmanje 200 godina, pa bi se mogao
izvesti približni zaključak i o starosti Opštine. Levi konstatira da ova “opština nema tapije
ni na jedno svoje imanje. Predočio sam im opasnosti kojima su izloženi ako stvari tako
ostave i preporučio da to pitanje što pre regulišu” – prema: Lebl, Ž. O Jevrejima na Kosovu
i Sandžaku. Str. 223–224.
110 Radović, M. Jevrejska opština u Novom Pazaru. Str. 173.
111 Milosavljević, O. (2010). Savremenici fašizma, 2. Jugoslavija u okruženju: 1933-
1941. Beograd. Str. 140–141; Milosavljević, O. (2013). Holokaust i savremenost, u:
Holokaust u Jugoslaviji. Beograd. Str. 8; Koljanin, M. (2010). Odnos srpske Crkve prema
Jevrejima i ‘jevrejskom pitanju’ (1918–1941). Srpska teologija u dvadesetom veku:
istraživački problemi i rezultati. Knj. 7, 113–114.
112 Od sredine 30-ih godina antisemitizam u Jugoslaviji je postao organizovaniji, sve
prisutniji u štampi, posebno u listovima “Vreme”, “Balkan”, “Male novine”, “Buđenje”
(Zrenjanin), “Dan Slobode” (Sombor), “Sloga” (Senta), kao i u nekim publikacijama i
brošurama. Značajnu ulogu u širenju antisemitizma imao je Jugoslovenski narodni pokret
“Zbor”, koji su predvodili Dimitrije V. Ljotić i Milorad Mojić; opšir. Mitrović, M. –
Timofejev, A. – Petaković, J. (2012). Holokaust u Srbiji: 1941-1944: (katalog izložbe 27.
januar – 1. april 2012, Muzej istorije Jugoslavije). Beograd.