Page 60 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

60 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

Jevreja po vjeroispovijesti (“Izraelićana”) bilo je 64.746 ukupno. Prema popisu iz
1931, u Jugoslaviji je bilo 68.405 lica “izraelitske (jevrejske) vjeroispovijesti” –
oko 0,5% populacije države. Jevreji nisu bili naseljeni na kompaktnoj teritoriji.
78
Nisu imali u svom zaleđu matičnu nacionalnu državu. Politiku prema državi odre-
đivali su samostalno. Takvo stanje isključivalo je mogućnost pojave centrifugal-
nih ili antidržavnih tendencija. U skladu s tada modernom idejom nacionalizma,
79
željeli su da uobliče i svoju nacionalnu ideju – cionizam. On je jamčio opstanak
jevrejske zajednice, njeno jačanje i sprečavao njenu diobu. U političkom pogledu
80
Jevreji se nisu, kao manjinska zajednica, na toj osnovi organizirali. Ako su i bili
uključeni u rad političkih stranaka, to su bile uglavnom one vodeće, parlamentarne.
Djelatnost u njima podrazumijevala je i legitimistički odnos prema institucijama
države. Aktivno angažiranje nekih Jevreja u političkom životu Jugoslavije, na-
81
vodi Mladenka Ivanković, od strane jevrejske zajednice, bilo je “posmatrano kao
njihov lični čin”. Najviše simpatija za Jevreje, pisao je 1926. David Albala, imali su
radikali – najveća srbijanska stranka. Nikola Pašić, njen lider i istaknuti političar,
do svoje smrti 1926, gradio je sliku o sebi “kao velikom prijatelju Jevreja”.
82
U novopazarskoj opštini je 1920. bilo 207 Jevreja. Novi Pazar je između dva
rata bio tek blijeda sjena onoga grada koji je nekad plijenio putopisce svojom lje-
potom i veličinom. Zadržao je osobine koje su ga svrstavale u onu kategoriju, koju
je Jovan Cvijić, ocijenio kao osmansko-vizantijsku, ili pravim balkanskim tipom

78 Sistek, F. (2021). Jevreji u Crnoj Gori u međuratnom periodu (1918-1941). Lingua
montenegrina. God. XIV/2, br. 28, 83-184. Jevreji su 1940. činili 0,5% stanovništva
države. Oko dvije trećine bili su Aškenazi, a jednu trećinu su činili Sefardi. Po statističkim
podacima iz 1939/40, među Jevrejima je bilo 2.000 zanatlija, 5.000 trgovaca, 550
ljekara, 350 advokata, 170 inženjera, 100 apotekara, 60 veterinara, 400 industrijalaca,
4.200 privatnih i 500 državnih činovnika, 1.300 trgovačkih zastupnika, 300 industrijskih
radnika i 350 profesionalnih jevrejskih radnika - prema: Sekelj, l. (1981). Antisemitizam
u Jugoslaviji (1918-1945). Revija za sociologiju. 3–4, 182.
79 Zanimljiv podatak koji govori o uklopljenosti Jevreja u društvo jeste odluka Saveza
jevrejskih veroispovednih opština Jugoslavije iz januara 1925. o “obredu prilikom zakletve
jevrejskih vojnika”. Tu se navodi šest tačaka od kojih su posljednje tri: Zakletva, Molitva za
Kralja i otadžbinu i Patriotski govor “koji se ima završiti sa: Živeo Kralj!” – vidi: Portreti i
sećanja jevrejske zajednice u Srbiji pre Holokausta: priručnik za nastavnike i nastavnice, 19.
80 Ivanković, M. (2017). Pregled razvoja jevrejskih omladinskih organizacija u međuratnoj
Jugoslaviji. Tokovi istorije. 2, 116–119. U Skoplju je 1924. bila osnovana Organizacija
cionista Južne Srbije (Distrikt), kao podružnica Saveza cionista Jugoslavije (SCJ), kojoj je
pristupila i mjesna cionistička organizacija iz Novog Pazara. Ova regionalna organizacija
je veoma kratko djelovala – vidi: Damjanović, M. (2018). Počeci, razvoj i aktivnosti
cionističkog pokreta na Kosovu i Metohiji 1918-1941. godine. Srpske studije. 9, 289–290.
81 Izuzetak su Jevreji komunisti, ali njihova antidržavna djelatnost nije proisticala iz
pripadnosti jevrejskoj zajednici, već iz ideološko-političkog opredjeljenja – prema:
Popović, N. (1997). Jevreji u Srbiji 1918-1941. Beograd. Str. 144–147.
82 Popović, N. Jevreji u Srbiji 1918-1941. Str. 152.