Page 58 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

58 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

U vrijeme osmanske uprave oni su ulazili sve više u trgovački život grada.
67
To se naročito osjetilo nakon austrougarske okupacije BiH 1878, pa potom i nakon
njene aneksije, kada je počeo da zamire trgovački život u Novom Pazaru. Sandžak
se skoro našao u bespuću. Podaci iz Godišnjaka Kosovskog vilajeta iz 1899. go-
68
vore da tada u gradu živi 170 Jevreja: 83 muškarca i 87 žena. Tada se pominju i
dvije porodice koje se bave krupnijom trgovinom. S vremenom će posebno poro-
dica Konforti steći znatne pozicije u trgovačkom životu grada. Prema podacima
69
Gastona Gravjea (Gaston Gravier) iz 1912, u gradu koji je imao 13.846 stanovnika,
bilo je 50 jevrejskih domova. Jakov Bahar s dva sina, koji su imali posebne radnje,
bio je jedan od glavnih trgovaca manufakturista u gradu. U Prvom balkanskom
70
ratu 1912. Novi Pazar je zauzela srpska vojska. Jevreji su bili lojalni i novim vlasti-
ma. Dvije godine kasnije došlo je do Prvog svjetskog rata. U sinagogi su priređe-
71
67 Dok su u Novom Pazaru živjeli mirno, u Sjenici, gdje su živjeli od polovine XIX
stoljeća, imali su problema. Tu je tada živjelo oko 26 njihovih porodica. Iselili su se 1870.
u Novi Pazar zbog ubistva sedmočlane jevrejske porodice. U Sjenicu su 1890. opet došli iz
Novog Pazara. Prvi je došao Danijel Montiljo s porodicom, a 1898. i njegov brat Samuel
s porodicom - vidi: Jovanović, R. (1997). Jevreji u Sjenici. U Novopazarski zbornik 21
(1997). Novi Pazar: Muzej “Ras” Novi Pazar.
68 Bandžović, S. (1991). Iseljavanje Muslimana iz Sandžaka. Sarajevo. Str. 112. O
Carigradskom drumu koji je stoljećima značio “život” književnik Ćamil Sijarić je docnije
napisao: “Pust je sada taj put kroz pešterska polja, i nema na njemu hanova, nema handžija
i kafedžija, i nema nikoga; jer ljudi su otišli na druge strane i čini se da su otišle i vode
– nema nikog” – prema: Sijarić, Ć. (1970). Zapisi o gradovima. Sarajevo. Str. 138–139.
69 Samuel Konforti Sumbuliko (1857–1935) koji je postao jedan od najbogatijih trgovaca,
“krenuo” je prije balkanskih ratova iz malog dućana, u kojem nije bilo robe, osim malog
kreveta i sandučeta. Tu je obavljao sarafsko-mjenjačke poslove. Pored toga, on je imao veza
sa solunskim trgovcima, pa su oni trgovci koji su poslovno odlazili u Solun, ostavljali novac
kod njega, a dobijalu od njega potvrdu – ček po kome bi platili za robu toliko novaca kod
solunskih trgovaca. Ovi su trgovci to radili zato što se iz Novog Pazara putovalo u Solun
preko Rogozne, gdje su odmetnici (kačaci) susretali trgovce i pljačkali ih. Za ove posredničke
usluge Sumbuliko je uzimao određeni procenat. Nakon 1912. otvorio je trgovačko-bakalsku
mješovitu radnju, koju je vremenom razvio da mu “nije bilo takmaca”. Imao je i ortake po
selima, i po 50 njih, kojima je davao novac za kupovinu stoke i ovaca, te mu je prodaja stoke
i stočnih proizvoda donosila zaradu. Imao je i ortake u gradu koji su se bavili kupoprodajom
stoke i izvozom stoke u Solun – prema: Koničanin, O. (1993). Novopazarska čaršija. U
Novopazarski zbornik 17 (1993). Novi Pazar: Muzej Ras Novi Pazar.
70 Jefto Dedijer piše, u istom periodu, da Novi Pazar “ima veliki značaj i najveću čaršiju
na putu između Prizrena i Sarajeva”. To je glavno mjesto i odmorište “na bosanskom putu
koji od mitrovačke železničke stanice vodi za Pljevlja i Bosnu”; istina je da je značaj toga
puta opao nakon 1878. – prema: Dedijer, J. (1913). Nova Srbija. Beograd. Str. 291–292.
71 Trgovac Solomon Sam. Konfori (rođen 1889. u Novom Pazaru), poginuo je 1913.,
kao redov dobrovoljac, pripadnik Kavadarskog dobrovoljačkog odreda, u ratu s Bugarima
– prema: Spomenica poginulih i umrlih srpskih Jevreja u Balkanskom i Svetskom ratu
1912-1918. Beograd 1927. reprint 2014. Str. 40.