Page 59 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 59

na molepstvija za pobjedu srpskog oružja. Držani su rodoljubivi govori koji su ape-
lirali na Jevreje vojnike i oficire “da ispune svoje građanske dužnosti prema miloj
otadžbini dostojanstveno i verno kao pravi potomci starih Makabeja”. Kada su u
72
Novi Pazar u jesen 1915. stigle austrougarske trupe, vršena je mobilizacija i Jevreja
u njihove jedinice. Većina je to izbjegla podmićivanjem predstavnika lokalnih or-
gana i lažnim ljekarskim uvjerenjima o nesposobnosti za vojsku. Imućniji Jevreji
bili su u dobrim odnosima s okupacionim vlastima. Preko njih su uspostavljane
trgovačke veze s Bečom i drugim gradovima Monarhije. Mogućnosti za trgovinu
na veliko koristio je Leon Bahar zv. Dudo, koji je putovao i u Beč, radi sklapanja
trgovačkih ugovora, kao i Binjo Bahar. Prema austrougarskim izvorima u novo-
73
pazarskom okrugu nije bilo banaka i štedionica i “razmena novca se obavlja po-
sredstvom španskih Jevreja”. Jevreji u okupiranoj Srbiji mogli su, navode Miloš
74
Damjanović i Bojan Đokić, tada “da nastave da žive u jednoj prilično bezbednoj
atmosferi, u nekim sferama, recimo trgovačkim, čak i povlašćenoj”.
Stvaranjem jugoslavenske države 1918. našli su se u okviru istih granica
Jevreji Kraljevine Srbije i onih južnoslavenskih zemalja koje su ranije bile u sasta-
vu Austro-Ugarske. Među njima je bilo znatnih razlika po porijeklu, jeziku, kultu-
ri, tradicijama, pa i socijalnoj strukturi. Oko dvije trećine Jevreja koji su, nakon
75
1918, živjeli u ovoj državi bilo je, po porijeklu, iz istočnoevropskih i srednjoevrop-
skih zemalja, tj. Aškenazi (hebrejski naziv za Jevreje u srednjoj, sjevernoj i istočnoj
Evropi), koji su kao maternji jezik upotrebljavali jidiš (hebrejski kombiniran sa
starogermanskim jezicima i s riječima drugih naroda u čije su zemlje došli), a jed-
na trećina je pripadala Sefardima. Najveći broj Jevreja je živio u većim urbanim
76
centrima, a samo oko 5% u seoskim naseljima. Prema popisu stanovništva 1921.
77
72 Menahem Montijas, trgovac, kao redov Ibarske divizije poginuo je 1915, Aron
Konfino (rođ. 1888), kafedžija, poginuo je kod Lajkovca 1915; Avram B. Jakov (rođ.
1888), trgovac, poginuo je kao redov Ibarske divizije 1915. godine – prema: Mentović, M.
– Ajbl, M. Jevreji Novog Pazara i okoline. Str. 75; Spomenica poginulih i umrlih srpskh
Jevreja u Balkanskom i Svetskom ratu 1912-1918. Str. 64, 83.
73 Mušović, E. Novopazarski Jevreji. Str. 23–26; Ajbl, M. Tragična sudbina
novopazarskih Jevreja. Str. 253.
74 Škrijelj, R. (2021). Nekoliko austro-ugarskih dokumenata iz vremena okupacije
novopazarskog i sjeničkog kraja (1915–1918). U Vojnoistorijski glasnik 1 264). Beograd.
75 Opšir. Imamović, M. Položaj Jevreja u Srbiji i Kraljevini Jugoslaviji. Sefard ‘92.
65–79.
76 Zlatković Winter, J. Dijaspora i Židovi na području Jugoslavije. Str. 169.
77 Osnovna jedinica jevrejske zajednice je bila jevrejska gradska opština. U Jugoslaviji
ih je do 1941. bilo 117: 105 je bilo učlanjeno u jedinstveni Savez jevrejskih veroispovednih
opština, a 12 je bilo izdvojeno u Udruženje jevrejskih ortodoksnih opština. Po pravilu,
Sefardi i Aškenazi, iako pripadnici jedinstvenog Saveza, bili su učlanjeni u zasebne opštine,
čak i kada su živjeli u istom gradu, bogosluženja su obavljali u odvojenim sinagogama, a
i groblja su im bila odvojena – prema: Ivanković, M. (2007). Jevreji u Jugoslaviji 1918-
1952. U Pisati istoriju Jugoslavije: viđenje srpskog faktora (120-121). Beograd.