Page 55 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 55

Ф. Гильфердинг) 1857. imao je 12.000 stanovnika, s 1500 muslimanskih i 100
pravoslavnih kuća.
55
Reforme koje je osmanska vlast provodila sredinom XIX stoljeća donijele
su veću zaštitu prava nemuslimana. Hatišerifom od Gilhane 1839. jamčena im je
lična i imovinska sigurnost i u pravima su izjednačeni s muslimanima. Od 1868.
do 1878. je u “Upravnom vijeću Novopazarskog sandžaka bio Josef aga … pred-
stavnik sefarda bio je Haimul efendija koji je ujedno bio u Odeljenju za finansijske
poslove sandžaka kao komesar trezora. Kasnije je tu dužnost obavljao Josef aga,
a u žalbenom veću kaze Trgovište delovao je Daniel efendija”. U Novom Pazaru
56
bilo je bogatih trgovaca “koji trguju vunom, voskom i kožami sve do Skadra i
Dubrovnika, i opet dovažaju kolonijalnu robu iz Soluna u Sarajevo i ostalu Bosnu.
Isti trguju ponešto i sa susjednom Srbijom (goveđi i stokom)”. Prema Rusou 1866.
57
u Novom Pazaru bilo je 200, a 1897, prema navodima Todora Stankovića, 156
Jevreja (“žive u samoj varoši”). Oni su krajem XIX stoljeća “držali najveći deo
58
trgovine i kapitala u svojim rukama i bili su najbogatiji ljudi u Novom Pazaru”.
59
Ahmed Šerif, novinar osmanskog časopisa “Tanin”, boravio je polovinom 1910.
u Novom Pazaru. Napisao je tada da u njemu većinu stanovništva čine Bošnjaci,
a da iza njih dolaze Srbi, Jevreji i imigranti: “Jevreja nema više od trideset kuća
i oni se, kao i u svakom drugom mjestu, bave trgovinom, tako da su najvrjedniji.

55 Upor. Giljferding, A. (1972). Putovanje po Bosni, Hercegovini i staroj Srbiji. Sarajevo.
Str. 124–125; Kostić, K. Naši novi gradovi na jugu. Str. 32; Mušović, E. (1978). Novi
Pazar u prošlosti. U Novopazarski zbornik 2 (11).
56 Mentović, M. – Ajbl, M. Jevreji Novog Pazara i okoline. Str. 62.
57 Prema: Bosna: podatci o zemljopisu i poviesti Bosne i Hercegovine, Dio 1, Zemljopis
/ sabrao jih i poredao Vjekoslav Klaić, Zagreb 1878, 210. Todor Stanković navodi da se
krajem tog stoljeća, s Rogozne, Novog Pazara i Sjenice izvozi “dobar sir u velikoj količini,
u kacama od po 50 oka. Izvoze ga na konjima do Mitrovice, a otud železnicom za Solun,
Carigrad, Aleksandriju i druga mesta, gde ga sem Turaka i stranci vrlo rado troše, pod
imenom “Fromage de Bosnie”” – prema: Stanković, T. (1910). Putne beleške po Staroj
Srbiji 1871-1898. Beograd. Str. 200-201.
58 Stanković, T. (1910). Putne beleške po Staroj Srbiji 1871-1898. Beograd. Str. 200–201.
59 Mušović, E. Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara. Str. 97.
Krajem XIX stoljeća Novi Pazar je imao 483 dućana, 28 pekara, 42 vodenice (u cijeloj
kazi), 28 kafana, 37 mehana, šest hanova, dva hamama, osam škola, kasarnu, ruždiju,
državni hambar za 40.000 oka žita, 19 džamija, državnu zgradu (hućumet), tvrđavu,
tekiju, dva magacina za oružje, opštinski hambar, 15 karaula, poštu i telegraf, dvije
crkve, 15 mekteba, sedam osnovnih muslimanskih škola, po jednu srpsku i jevrejsku
školu. Muslimanskih đaka je bilo 485, 90 srpskih i 15 jevrejskih. Kaza (srez) je imala
10 km kaldrmisanog puta, ostali putevi bili su krčanici. Bilo je devet mostova od tvrdog
materijala i 56 malih ćuprija. U kazi je, prema nekim podacima, bilo 33.079 stanovnika:
19.694 Bošnjaka i 15.179 Srba. U kazi je bilo 5.284 kuće. Kaza je imala 34 sela s 3.585
kuća, a grad 1.749 kuća – vidi: Stanković, T. Putne beleške po Staroj Srbiji 1871-1898. Str.
179; Šalipurović, V. (1970). Raonička buna, knj. II. Priboj. Str. 7-8.