Page 54 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

54 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

Novog Pazara krajem XVIII stoljeća i da je bio trgovac. Početkom XIX stoljeća
49
Novi Pazar je kao važan trgovački centar, prema francuskom baronu Feliksu de
Božuru (Félix de Beaujour), imao između 10.000 i 12.000 stanovnika. Francuski
diplomata Šomet de Fose (Amédée Chaumette Des Fossés) ističe 1807. da je u nje-
mu bilo sto Jevreja, dok Ivan Frano Jukić sredinom tog stoljeća navodi da u gradu s
oko 4.000 kuća, ima i pet jevrejskih. Do ovog smanjenja u odnosu na 1807. došlo
50
je zbog napada srpskih ustanika predvođenih Karađorđem 1809, kada je grad dosta
stradao, a stanovništvo se privremeno ili trajno iselilo. Pretpostavlja se da je više
51
Jevreja u doba Karađorđevog napada napustilo Novi Pazar i otišlo u Sarajevo i
druge bosanske gradove, od kojih su se neki docnije i vratili. Jevreji su stradali i
52
u drugim mjestima koja su se našla na udaru srpskih ustanika. Baron Gamera je
53
pisao 1811. kako je Novi Pazar “varoš koju su prije dvije godine spalili Srbijanci,
i ima devet hiljada duša”. Po njemačkim izvorima 20-ih godina tog stoljeća grad
(Jenibasar, Janibasar, Novibasar) je imao oko 2.500 kuća, sa 8.000 stanovnika.
54
Navodi se 1844. da je “ponosita, bogata i živa trgovačka varoš”, a 1852. da je tr-
govačko mjesto na lijepom položaju, s dosta bogatih trgovaca. J. G. Jurišić (1852.)
ga naziva “vratima od Bosne”. Prema ruskom diplomati Giljferdingu (Александр

49 Neki potomci su kasnije prešli u Sarajevo. Tu su, osim porodice Konforti, živjeli
i Kavesoni, doseljeni iz Novog Pazara – vidi: Konforti, J. (1976). Travnički Jevreji.
(Umnoženo u tehnici Saveza jevrejskih opština Jugoslavije). Sarajevo. Str. 81; Tauber, E.
Jevrejska prezimena: sa posebnim aspektom na Bosnu i Hercegovinu. Str. 129; Mentović,
M. - Ajbl, M. Jevreji Novog Pazara i okoline. Str. 161. Konforti (Conforti, Conforte,
Conforty) potiču iz Kastilje, iz grada Toleda.
50 Jukić, I. F. (1953). Putopisi i istorisko-etnografski radovi. Sarajevo. Str. 128.
51 Karađorđe je uspio da u junu 1809. zauzme Novi Pazar, ali ne i tvrđavu u kojoj se
sklonilo i brojno bošnjačko stanovništvo, jer “građanstvo njegovo (novopazarsko) svojom
poznatom hrabrošću junački je odolevalo napadačima i onemogućilo im svaki uspeh”;
opšir. Elezović, G. (1940). Turski spomenici (1348–1520) I, sv. l. Beograd. Str. 908;
Istorija srpskog naroda, knj. V, tom I. Beograd 1981. Str. 49.
52 Mušović, E. (1979). Novopazarski Jevreji. U Novopazarski zbornik 3 (24). Novi
Pazar: Muzej “Ras” Novi Pazar; Mentović, M. – Ajbl, M. Jevreji Novog Pazara i okoline.
Str. 14, 162.
53 Barišić, S. (2006). Jevreji u Beogradu. Religija i tolerancija. 5, 76. Nikola Samardžić
navodi: “Kad su srpski ustanici 1806. osvajali Beograd, u tom gradu su živeli Turci, Jevreji,
Jermeni i Srbi. Oni su ubijali koga su stigli. To je sukob civilizacija. Srbi su bežali zajedno
sa Turcima iz Beograda u Zemun. Jevreja ne znam koliko su pobili” – vidi: Kazivanje
Nikole Samardžića, “Republika”, br. 330/331, Beograd 1–30. april 2004. Ovo osvajanje
predstavljalo je “jedan od najvećih pogroma u istoriji jevrejskog života u Beogradu” – vidi:
Dajč, H., Vasiljević, M. (2013). Status Jevreja u osmanskom i habzburškom Beogradu
(XVII–XVIII vek): stranci, manjine ili saradnici?. Limes plus. 2, 96-97; Vinaver, V. Jevreji
u Srbiji početkom XIX veka. Str. 32–33.
54 Kostić, Đ. (1997). Novi Pazar u izvorima na nemačkom jeziku (1). U Novopazarski
zbornik 21 (72).