Page 51 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 51

pravo na dvodnevni odmor. Dnevnice su se računale i isplaćivale od Dubrovnika
do Novog Pazara i od Novog Pazara do Istanbula. Prema zapisima E. Čelebije,
34
P. Lefra i drugih putopisaca iz XVII stoljeća Novi Pazar je grad od 12.000 kuća,
s razvijenom trgovinom i mnogobrojnim dućanima. Trgovina i zanati učinili su
35
da on brzo postane najveći centar na putu između Dubrovnika i Niša. Za potre-
be trgovačkih karavana podignuti su brojni hanovi i karavan-saraji. Dubrovčanin
Mato Gundulić Novi Pazar 1672. opisuje kao veliki grad s 20.000 stanovnika, s
dubrovačkom kolonijom od 200 ljudi i vlastitom crkvom. Vrhunac razvitka Novi
36
Pazar doživljava krajem XVII stoljeća, kada se smatra “jednim od najvećih i u pri-
vrednom pogledu najznačajnijih gradova srednjeg Balkana”.
37
Rat velikih razmjera (1683–1699, Veliki bečki rat), zaustavio je, međutim,
njegov dalji razvitak. Austrijska vojska je, nakon osmanskog poraza pod Bečom, u
nastavku svoje kontraofanzive 1689. gazeći Bosnu, prodrla preko Novog Pazara i
Kosova, sve do Skoplja, gdje je bila zaustavljena i prisiljena na povlačenje. Novi
38
Pazar je te 1689. doživio pravu katastrofu upadom austrijske vojske i srpskih usta-
nika pod komandom Mojsija Raškovića, pa je od njega ostao “samo prah i pepeo”.
Nisu bile pošteđene ni kuće hrišćana, spaljivanje je bilo “popraćeno terorom i ne-
zapamćenim krvoprolićem”. U izvorima se navodi da je “novopazarsko polje bilo
39
prekriveno leševima, i da tada od grada nije ostao ni kamen na kamenu”, da su na-
padači “opljačkali mesto, spalili i sasekli sve, bez obzira na pol i starost”. Pobijeni
mještani pronalaženi su i po okolnim, pustim poljima, u prečniku od tri dana hoda
od grada. Varoš je bila “zauzeta, poharana i razrušena od Srba, na veliku štetu

34 Ravić, S. (1981). Kiridžije novopazarskog kraja. U Novopazarski zbornik 5 (96). Novi
Pazar: Muzej “Ras” Novi Pazar.
35 Novi Pazar je imao u doba XVII stoljeća 17 hanova. Pominju se Franački, Sarajevski,
Užički, Čorbadžijin, Murtez-agin, Šejh Ibrahim-efendijin (visoki saraj), Hadži Ibrahim-
efendijin, Zulifikar Zade i drugi hanovi. O veličini grada svjedoči i osmanski putopisac Evlija
Čelebija (1611–1682), koji 1660. navodi da Novi Pazar ima 40–50 mahala, 23 džamije, 11
mesdžida, pet medresa, 3.000 kuća s “rajskim baščama”, 1.100 dućana u kojima se izrađuju
“katanci, čekići, tabandže i drugo oružje”, više hanova i karavan-saraja, dva hamama, dvije
javne kuhinje za sirotinju – vidi: Čelebija, E. (1982). Putopis. Sarajevo. Str. 265–266.
36 Pantić, M. (1993). Prijepolje i Mileševa u viđenjima dvojice dubrovačkih poklisara s
kraja XVII veka. Simpozijum “Seoski dani Sretena Vukosavljevića”. XV, 111–112.
37 Mušović, E. Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara. Str. 23.
Prvih godina XVII stoljeća najmanje 35% sve robe koja je iz Dubrovnika odlazila na
Zapad bila je vlasništvo balkanskih Jevreja i njihovih dubrovačkih ortaka – vidi: Vinaver,
V. (1956). Jevreji u Srbiji početkom XIX veka. Jevrejski almanah. 29.
38 Hammer, J. (1979). Historija Turskog (Osmanskog) Carstva, III. Zagreb. Str. 45;
Malcolm, N. (1995). Povijest Bosne. Zagreb–Sarajevo. Str. 114–115.
39 Novi Pazar i okolina. Str. 178–179; Mušović, E. (1985). Tutin i okolina. Beograd.
Str. 26; Mušović, E. Muslimansko stanovništvo Srbije od pada Despotovine (1459) i
njegova sudbina. Str. 104; Memić, M. (1996). Bošnjaci-Muslimani Sandžaka i Crne Gore.
Sarajevo. Str. 165–166.