Page 52 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

52 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

trgovaca, naročito Dubrovčana”. Izbjeglo muslimansko stanovništvo se, u odre-
40
đenoj mjeri, povuklo prema istoku i formiralo mahale u Istanbulu i Jedrenu kojima
su dali ime Novi Pazar. Najvjerovatnije je to bio slučaj i s naseljima Novi Pazar i
Duga Poljana formiranim na tlu današnje Bugarske. Nakon osmanske kontrao-
41
fanzive i austrijskog povlačenja, osmanske vlasti poduzele su obimnije radove na
utvrđivanju Novog Pazara. Dubrovačka vlada je 1701. navela da u Novom Pazaru
“nije nijednoga našega trgovca niti se vidi negoli kamen više kamena”. Mnogi
povratnici nisu mogli lako prepoznali mjesto gdje su im bile kuće i bašte. Grad se
nakon rata ipak obnavljao. Novopazarski Jevreji su nastavili da tradicionalno do-
laze u Dubrovnik. Avram Kaskon (Gaskon) došao je 1719, Behor Tolentino 1730,
Samuel Franko sa ženom i dvoje djece 1734, Isak Anđelo 1734. iz Sjenice, a David
Gabaj 1750. godine. 42
Nova razaranja Novi Pazar je doživio u ljeto 1737. kada je Austrija prekršila
Požarevački mir i krenula na Bosanski pašaluk, s preko 150.00 vojnika pod koman-
dom feldmaršala Seckendorfa, i uz 17.000 graničara iz Hrvatske. Prethodno je u
junu 1737. austrijski car Karlo VI pozvao hrišćanski živalj da se pridruži njegovoj
armadi, a muslimanima (“Turcima”) jamčena je lična i imovinska sigurnost, ako
se dobrovoljno predaju. Oni koji bi ostali morali su se pokrstiti, jer im pod njego-
vom vlašću “zakon njihove vjere ne može imati mjesta”. Novi Pazar su 28. jula
43
zauzeli austrijska vojska, pod komandom pukovnika Lentulusa i srpski ustanici
predvođeni Stanišom Markovićem Mlatišumom, o čemu kazuju i srpske narodne
pjesme: “A Staniša – Obren Mlatišuma, on otide šer Novom Pazaru, te rastavi
Bosnu od Stambola”. Nakon povlačenja ovih snaga 24. augusta grad je ostavljen
44
“prazan i pust”. Osmanskim povratkom, preko njega, ubrzo je uspostavljena veza
45
između Bosne i Istanbula. Novi Pazar se tada smatrao za “veliki bosanski grad”
(V. Vinaver). U jednom dubrovačkom izvještaju iz 1776. stoji da su sinovi Luke
Miljkovića, dubrovačkog trgovca iz Novog Pazara, ustupili svoj bezistan u tom

40 Kostić, K. Naši novi gradovi na jugu. Str. 30; Mušović, E. Muslimansko stanovništvo
Srbije od pada Despotovine (1459) i njegova sudbina. Str. 104; Hrabak, B. (1996). Stara
Raška u Bečkom i Morejskom ratu (1683–1699. godine). U Novopazarski zbornik 20 (86).
41 Mušović, E. (1988). Duga Poljana. U Novopazarski zbornik 12 (88). Novi Pazar:
Muzej Ras Novi Pazar.
42 Vinaver, V. (1959). O Jevrejima u Dubrovniku u XVIII veku. Jevrejski alamanah. 73;
Hrabak, B. (1994). Dovoznici vune, voska, kože i orijentalnog tekstila iz Raške u Dubrovnik
1715–1800. godine. U Novopazarski zbornik 18 (77–79). Novi Pazar: Muzej Ras Novi
Pazar; Mentović, M., Ajbl, M. (2019). Jevreji Novog Pazara i okoline. Beograd. Str. 11.
43 Imamović, M. (1997). Historija Bošnjaka. Sarajevo. Str. 301.
44 Srpske narodne pesme, knj. II. Beograd 1932. Str. 436, 439; Pelidija, E. (2003).
Banjalučki boj iz 1737. Sarajevo. Str. 291.
45 Novi Pazar i okolina. Str. 184-185; Mušović, E. Etnički procesi i etnička struktura
stanovništva Novog Pazara. Str. 25–26, 78.