Page 50 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

50 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

većih gradova na Balkanu još u XVI stoljeću. To potvrđuje i podatak, koji navodi
27
Bogumil Hrabak, da je u februaru 1521. iz Novog Pazara dolazio u Dubrovnik
Jevrejin Lazar. Novi Pazar se pominje u jevrejskim izvorima oko 1570, kada su
28
Jevreji dolazili na tamošnji panađur.
29
Početkom XVI stoljeća Novi Pazar je najveći grad Bosanskog sandžaka.
Osobito ga pominju brojni putopisci iz XVI stoljeća. Po njima je to najveći grad
na putu između Dubrovnika i Niša, u kome ima oko 6.000 kuća, s mnogim dža-
mijama, skladištem dubrovačkih trgovaca, karavan-sarajima i dugačkim bazarom
u kome je bilo dućana svake vrste. U gradu je bilo i mletačkih trgovaca. Domaći
30
muslimanski trgovci uspostavili su poslovne veze s velikim pristaništem za bal-
kanske sirovine i proizvode u Ankoni. Novi Pazar je u XVI i XVII stoljeću, kada
31
dubrovačka kopnena trgovina dobija na intenzitetu, postao raskrsnica značajnih
trgovačkih puteva: Dubrovačkog (“La strada de Ragusi”, “via di Nouo Pasaro”),
Bosanskog i Zetskog. Dubrovčani se već 1461. pominju u Novom Pazaru, koji
32
će biti jedna od njihovih najdugovječnijih trgovačkih kolonija. Tu su 1485. bile
dvije, 1516. godine pet, a u drugoj deceniji XVI stoljeća nastanjene 22 dubrovač-
ke porodice. Novi Pazar je tada bio glavna etapna karavanska stanica na putu
33
Dubrovnik–Istanbul. Samo su u njemu i u Jedrenu kiridžije i drugi putnici imali

27 Ejup Mušović konstatira, uz navođenje Hamdije Kreševljakovića, da je Novi Pazar do
1878. bio drugi grad u Bosanskom pašaluku po veličini i privrednom značaju, te da “nema
razloga da Jevreja nije bilo i u Novom Pazaru još u XVI veku” – vidi: Mušović, E. Etnički
procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara. Str. 97.
28 Pojava Jevreja simbolizira prednost koju je tad Novi Pazar imao nad Sarajevom. Prvih
decenija XVI stoljeća Novi Pazar je bio najveći grad Bosanskog sandžaka – vidi: Hrabak,
B. (2006). Italijani u Novom Pazaru i Sarajevu do 1600. godine. U Novopazarski zbornik
29 (95). Novi Pazar: Muzej Ras Novi Pazar.
29 Lebl, Ž. (2000). O Jevrejima na Kosovu i Sandžaku. Jevrejski almanah. 221.
30 Upor. Dinić, M. J. (1940). Tri francuska putopisca XVI veka o našim zemljama.
Godišnjica Nikole Čupića, XLIX (99); Kuripešić, B. (1950). Putovanja kroz Bosnu, Srbiju,
Bugarsku i Rumuniju 1530. Sarajevo. Str. 29–31; Popović, T. (1992). Dubrovački jevreji u
trgovini Turske i Italije krajem XVI veka. Istorijski časopis. Knj. 39, 72.
31 Hrabak, B. Italijani u Novom Pazaru i Sarajevu do 1600. godine. Str. 95. Benedetto
Ramberti, tajnik mletačke vlade, prolazeći 1534. kroz manastir Mileševa, u blizini Prijepolja,
bilježi da ovoj bogomolji veću milostinju daje muslimanski i jevrejski živalj nego hrišćani,
jer “zahvaljujući moštima sv. Save, Mileševa zrači i kao mjesto religijske nade pobožnom
svijetu raznih vjera” – prema: Nilević, B. Jevrejski hod kroz bosansku historiju. Str. 104.
32 Dimitrijević, S. (1960). Dubrovački karavani u južnoj Srbiji u XVII veku. Beograd.
Str. 70–71; Vinaver, V. (1963). Dubrovačka trgovina u Srbiji i Bugarskoj krajem XVII
veka (1660–700). Istorijski časopis. Knj. XII-XIII, 220-222.
33 Hrabak, B. (1980). Trgovačke i saobraćajne veze Novog Pazara (1461-1521). U
Novopazarski zbornik 4 (3). Novi Pazar: Muzej Ras Novi Pazar; Kostić, K. Naši novi
gradovi na jugu. Str. 28–29; Šušević, I. (1979). Vakufi u Novom Pazaru u XVI veku. U
Novopazarski zbornik 3 (42). Novi Pazar: Muzej Ras Novi Pazar.