Page 49 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 49

Osmanlije su na Balkan donijeli uhodani sistem podizanja utvrđenja i grad-
skih naselja, kakvi su od XII stoljeća građeni u Anadoliji. Središta varoši, šehe-
ra i kasaba, činila je čaršija s prvenstveno zanatskim, pa trgovačkim dućanima,
bazarima, karavan-sarajima, hanovima, hamamima, musafirhanama, imaretima,
kao i sakralnim objektima – džamijama, zatim medresama, tekijama i mektebi-
ma. Čaršija u Bosni nije se razlikovala od one u Maloj Aziji. U razvoju gradova
21
na Balkanu muafijeti i vakufi imali su primarnu ulogu. Vlast je podsticala kru-
pne državne službenike, sandžak-begove, vojvode, ćehaje i druge velikodostojni-
ke da iz svoje imovine ostave zadužbine. Prvi pisani dokumenti pominju Novi
22
Pazar (Yeni Bazar) 1461. godine. Njegov osnivač Isa-beg Ishaković, zapovjed-
23
nik Skopskog i Bosanskog krajišta (1439–1463), a docniji bosanski sandžakbeg
(1463–1469), utemeljitelj Šapca i Sarajeva, u šestoj deceniji XV stoljeća pored
kupolne džamije s potkupolnim trijemom, mekteba, hamama, 56 dućana, podigao
je i prvi vojni logor. Novi Pazar je već 1468–1469. evidentiran kao šeher, što
24
je po tadašnjoj osmanskoj klasifikaciji bilo naselje najvišeg stepena. Jevrejsku
25
koloniju su tu, prema nekim navodima, osnovale jedna do dvije porodice Sefarda
pristigle iz Sarajeva, pa su potom dolazile i druge porodice. Formirana je u prvoj
polovini XVII stoljeća, kada je ovaj grad stekao važnu ulogu u balkanskoj trgovini
i “kada je zauzimao, kao trgovački centar, vrhunski pijedesetal u porodici balkan-
skih gradova”. Ejup Mušović smatra da je Jevreja bilo u Novom Pazaru i prije
26
XVIII stoljeća, “mogućno još u XVI veku”, zbog ekonomskog značaja grada, po-
zivajući se pritom na stavove Tihomira Đorđevića da su Jevreji bili stanovnici svih

21 Redžić, H. (1983). Studije o islamskoj arhitektonskoj baštini. Sarajevo. Str. 85-86;
Koštović, N. (1995). Sarajevo između dobrotvorstva i zla. Sarajevo. Str. 33.
22 Opšir. Čar-Drnda, H. (2004). Prilog izučavanju prošlosti Banja Luke u 16. stoljeću.
Beharistan. 14, 27–28; Handžić, A. (1977). O formiranju gradskih naselja u Bosni u XVI
vijeku (uloga društva i vakufa). Prilozi za orijentalnu filologiju 25, 133–169.
23 Kostić, K. (1922). Naši novi gradovi na jugu. Beograd. Str. 26-27; Spomenici kulture.
Beograd 1951. Str. 207–208; Mušović, E. (1990). Prvi pisani dokumenti o Novom Pazaru.
U Novopazarski zbornik 14 (157–159). Novi Pazar: Muzej Ras Novi Pazar.
24 Andrejević, A. (1976). Dva novopazarska amama. Godišnjak Balkanološkog instituta.
VIII, 295–296; Novi Pazar i okolina. Beograd 1969. Str. 208–209; Mušović, E. (1992).
Muslimansko stanovništvo Srbije od pada Despotovine (1459) i njegova sudbina. Kraljevo.
Str. 57; Bandžović, S. (1997). Novopazarska tvrđava. Mak. 20, 71–84.
25 Zirojević, O. (1977). Novi Pazar u turskim izvorima do kraja XVI veka. U Novopazarski
zbornik 1 (112). Novi Pazar: Muzej Ras Novi Pazar; Čar-Drnda, H. (1984). Osnivanje
Novog Pazara i njegov razvitak do kraja XVI stoleća. U Novopazarski zbornik 8 (7-78).
Novi Pazar: Muzej Ras Novi Pazar; Rahić, E. (1997). Historijski razvoj Novopazarskog
Sandžaka. Takvim. 158–160.
26 Mušović, E. (1979). Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara.
Beograd. Str. 97.