Page 47 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Novopazarski zbornik, 45/2022, str. 45-94 47

Osmanske vlasti su znale da će njihov dolazak donijeti “napredak u trgovini, za-
natima i nauci”, da Jevreji, kao bankari i trgovci, posjeduju veze širom Evrope. Za
Jevreje je taj dolazak značio mogućnost za “početak novog i kvalitetnog života bez
tortura i nipodaštavanja” koje su “trpjeli u Zapadnoj Evropi u kršćanskim država-
ma”. U njemu su život unutar svog kolektiviteta organizirali “u skladu s vlastitim
9
pravnim i običajnim normama” (Darko Tanasković). Španski Jevreji bili su navikli
na saživot s muslimanima – (Arapi), Osmansko Carstvo nije im bilo strani i nepo-
znati kulturni milieu. Multikulturalnost potiče na toleranciju i saradnju. Najveći dio
Jevreja nastanio se po većim centrima, u Istanbulu, Solunu i Jedrenu. Zvali su ih
10
Španjoli, što je prijevod naziva kojim su Jevreji zvali sebe – Sefardi, što dolazi od
riječi “Sefarad” (Španija). Njihov se maternji jezik nazivao ladino. Neki izvje-
12
11
štaji govore da je 1477. u Istanbulu bilo 1647 jevrejskih domaćinstava, a 8070 pola
stoljeća docnije.
13
Osmanlije su nakon zauzimanja Bosne 1463. osnovale Bosanski sandžak,
koji je obuhvatao i područje današnjeg Novog Pazara. Jevreji su u ovaj sandžak
stigli sredinom XVI stoljeća, mahom iz Osmanskog Carstva, izgrađujući s domi-
cilnim stanovništvom egzistencijalne i duhovne oblike života, dajući im svojom
specifičnošću i određene nijanse u kulturnom i duhovnom oblikovanju. Kao me-
14
diteranci došli su u planinske krajeve, bez jačih veza sa Zapadom. Oni, pak, tih
veza imaju duž obala Sredozemnog mora. S vremenom su stekli svoje konzule

9 Kamhi, D. (2002). Sarajevski Sefardi u Otomanskoj imperiji. U Budućnost je počela. (298–
301); Isti (2021). Neki aspekti zajedničkog življenja jevreja i muslimana od Medine preko
Endelusa, Osmanske imperije do Bosne i Hercegovine. U Suživot Jevreja i Muslimana u Bosni
i Hercegovini: primjeri tolerancije od 16. stoljeća do danas (223); opšir. Sućeska, A. (1995).
Položaj Jevreja u Bosni i Hercegovini za vrijeme Osmanlija-Turaka. U Sefard ‘92 (33–46);
Goldberg, D. Dž. - Rejner, Dž. D. (2003). Jevreji: istorija i religija. Beograd. Str. 126.
10 Jevreji su u Solunu činili oko polovine stanovništva. Od 173.000 stanovnika bilo je
1912. skoro 80.000 Jevreja; opšir. Kaser, K. (2001). Sukob religija i kultura na Balkanu:
prošlost i perspektive. Almanah. 15-16, 84.
11 Po većim gradovima su formirali grupe koji su živjeli u „aljamama“ (riječ dolazi
od arapske riječi aldžemaa - džemat) i prema španskim i portugalskim pokrajinama iz
kojih su došli – vidi: Kamhi, D. (2016). O jeziku Sefardskih Jevreja. Jevrejski glas. 71;
https://www.jevrejskadigitalnabiblioteka.rs/handle/123456789/1239; Tauber, E. (2010).
Jevrejsko-španski jezik u Bosni i Hercegovini. Sarajevo.
12 Naziv “ladino”, upućuje David Kamhi, dolazi od latinskog pridjeva “latinum”, koji je
prvobitno značio “latinski jezik”, ali se docnije koristio kao pridjev u značenju “onaj koji zna
španski”. Postoji nekoliko imena ili varijanti naziva jezika sefardskih Jevreja: džiđo, džudio,
žudio, džudezmo, espanol, španol, judeo-espanol, džudeoespanjol, ladino, te haketija
(hakitija). Španjol, žudio, džudio ili džiđo (đigio) su nazivi koji su koristili bosanski Sefardi.
13 Tanasković, D. (2013). Jevreji u osmanskoj ekumeni. Lamed. 8, 5.
14 Upor. Čar, H. (1997). Nemuslimansko stanovništvo Sarajeva u sedamnaestom stoljeću
U Prilozi historiji Sarajeva. 87; Nilević, B. (2010). Jevrejski hod kroz bosansku historiju.
Historijska traganja. 5, 105.