Page 48 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

48 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

po većim pristaništima (Trst, Venecija, Đenova, Livorno, Marsej, Dubrovnik itd.),
preko kojih su trgovali i s najudaljenijim zemljama. Jevrej je bio “sinonim za po-
15
jam trgovca i trgovanja”. Dobar dio trgovačkih veza s Venecijom i Dubrovnikom,
bosanskim najvećim trgovačkim partnerima, išao je jevrejskim kanalima. Pored
trgovine i poslova trgovačkog posredovanja, Jevreji su se bavili i “posuđivanjem
novca pod interes”. Bilo je i sarafa (mjenjača stranog novca i trgovaca zlatninama).
Neki su se bavili liječenjem i prodajom lijekova (atari). Obavljali su i pojedina
zanatska zanimanja. Sefardi se prvo naseljavaju u većem broju u Sarajevu, gdje
16
je oko 1541. bilo 30–40 jevrejskih trgovaca, pridošlih iz Soluna. Tu grade svoje do-
move, škole, sinagoge. Odatle su se neki raselili po drugim mjestima Bosanskog
17
pašaluka, formiranog 1580, osnivajući svoje vjerske opštine. Jevreji su, kao po-
18
seban milet, imali sopstveno administrativno uređenje u gradovima gdje su živjeli.
Orijentalni način življenja i blizina kuća pogodovali su održavanju prisnog druš-
tvenog života. Bili su lojalni vlastima, zbog prijema i zbog potrebe da ne budu
19
ometani u životnim i privrednim aktivnostima. Domaće stanovništvo odnosilo se s
uvažavanjem prema njima. Nivo tolerancije bio je “znatno iznad nivoa toleranci-
je u tadašnjoj, pretežno katoličkoj Evropi”. Gotovo sva srednjovjekovna historija
Jevreja u Evropi bila je ispunjena progonima i vjerskom netrpeljivšću. 20

15 Besarović, V. (1979). Pogled na istoriju bosanskohercegovačkih Jevreja u periodima
osmanske i austrougarske vladavine. Prilozi. 16, 206-210; Tauber, E. (2011). Jevreji kao
nerazdvojni dio razvoja privrede i kulture u Bosni i Hercegovini. U Identitet Bosne i
Hercegovine kroz historiju. Knj. 1, 88–89; Lužija, S. (2021). Austro-Ugarska i Jevreji u
Bosni i Hercegovini (1878-1914). Doktorska disertacija. 12–13.
16 Levi, M. (1969). Sefardi u Bosni: prilog istoriji Jevreja na Balkanskom poluostrvu.
Beograd. Str. 67–68; Hadžijahić, M. (1981). O manjinskim etničkim skupinama u Bosni
i Hercegovini u XVIII i XIX stoljeću, do okupacije 1878. Prilozi. 18, 210; Hasanagić, S.
(2013). Osmanska tolerancija. Sarajevo. Str. 89.
17 Sarajevski Sefardi su svojoj djeci najčešće davali biblijska imena. Pošto su se koristili
ladino jezikom, nerijetko su ta imena prevodili na jezik svakodnevne komunikacije. Skoro
svaki Juda nazivan je Leonom, što u oba slučaja znači Lav. Rijetko koji Moise je koristio
svoje lično ime. Češće je bio Moric, Moše ili Mušon – vidi: Tauber, E. (2014). Jevrejska
prezimena: sa posebnim aspektom na Bosnu i Hercegovinu. Pregled. 1, 130.
18 Najstarija od njih u Sarajevu nastala je oko 1550, a 1581. izgrađena je i sinagoga -
pokušaj “vjerne kopije sinagoge iz Toleda” – vidi: Finci, J. A. (1996). Bosna i jevrejski
svijet. U Bosna i svijet (232).
19 Vučina Simović, I. - Mandić, M. (2019). Orijentalno doba u kulturi sećanja Sefarda u
Beogradu između dva svetska rata. Antropologija. 3, 119.
20 Zlatković Winter, J. (1987). Dijaspora i Židovi na području Jugoslavije. Migracijske
teme. 2, 161-162; Tauber, E. Jevreji kao nerazdvojni dio razvoja privrede i kulture u Bosni
i Hercegovini. Str. 88; Finci, J. Bosna i jevrejski svijet. Str. 232; Bejtić, A. (1966). Sijavuš-
pašina daira u Sarajevu. Prilozi za istoriju Sarajeva. 2, 62–63.