Page 46 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

46 S. Bandžović, Novopazarski jevreji: tragovi u historiji i vremenu

đaji kojih je važno sjećati se. Sjećanje se određuje i kao “predstavljanje (ili vraća-
nje prisutnosti) prošlog vremena”. U trajnoj je evoluciji, otvoreno dijalektici “us-
pomene i zaborava, nesvjesno neprekidnih iskrivljenja, osjetljivo na prisvajanja i
manipulacije, podložno dugim mirovanjima i naglim oživljavanjima”. Historija ne
3
vrednuje podjednako, naglašava Todor Kuljić: ”svaki trag niti ga čuva”. Historija
pamćenja zaborava neizostavna je u kritici historiografije. Svi narodi imaju za-
4
sebne priče i datume u memoriji, pamte drugačije događaje i datume, apostrofiraju
različite uloge, ovjekovečuje spomenike. Važno je osjećanje za složenost života
i historije. “Lokalna” i “regionalna” historija potvrđuju višedimenzionalnu sliku
prošlosti, događaja, ljudi ili zajednica na određenom području, stavljenu u šire
okvire. Poznavanje svjetske/evropske prošlosti bitno je za shvatanje kompleksnih
5
procesa, poređenja i pozicioniranje nacionalnih i regionalnih historija u širi kon-
tekst koji pruža sadržajnije odgovore. To se odnosi i na prošlost jevrejskih zajedni-
ca na balkanskom i južnoslavenskom prostoru.
6
Progonom iz Španije 1492. nasilno je okončano višestoljetno prisustvo
Jevreja na tom prostoru. Oni su krenuli većim dijelom istočnim i jugoistočnim
7
pravcem preko Sredozemnog mora, preko južne Italije, odakle su, nakon nekoli-
ko decenija, bili ponovo izgnani. Preko obalskih područja sjeverne Afrike, Male
Azije, i istočnog dijela Balkana, mnogi su uspjeli stići do Osmanskog Carstva, gdje
su naišli na gostoprimstvo i susretljivost. Od svih zimmijskih zajednica, naglaša-
vaju Benjamin Braude i Bernard Lewis, samo su iberijski Jevreji postali osmanski
podanici vlastitim izborom, a ne kao rezultat osvajanja. Odnos prema njima bio
je u skladu s opštim načelima šerijatskog prava. Jevrejski izvori iz XVI stoljeća
opisuju Carstvo kao “raj koji je došao nakon dugog vremena progona i torture”.
8
3 P. Nora. (2007). Između sjećanja i povijesti. Diskrepancija, br. 12 (137) Zagreb;
Katroga, F. (2011). Istorija, vreme i pamćenje. Beograd. Str. 18; Vajzner, A. - Pisari, M.
(2015). Kultura sećanja. Beograd. Str. 7.
4 Kuljić, T. (2006). Kultura sećanja: teorijska objašnjenja upotrebe prošlosti. Beograd.
5 Krpan Smiljanec, M. (2017). Lokalna povijest – temelj izgradnje zavičajne zbirke.
Knjižničarstvo. Glasnik Društva knjižničara Slavonije, Baranje i Srijema br. 1-2 (53–55).
6 Na jug Balkana Jevreji su došli nakon pada Prvog jerusalimskog hrama (587. godine prije
nove ere). Početkom nove ere i docnije, pristigli Jevreji pratili su rimske legije kao zanatlije
potrebne vojsci. Arheološki pronalasci, među kojima su najznačajniji nekropola i naselje
u Čelarevu koje datira između VIII i IX stoljeća govore o prisustvu Jevreja na prostorima
današnje Srbije u tom periodu. Jevreji koji su tu živjeli u to doba nazivali su se Romanioti
(orijentalni ili Istočni Jevreji). Oni su živjeli u Vizantiji, odakle su se razišli po mnogim
zemljama – vidi: Mirč, M. (1957). Jevreji na Balkanskom poluostrvu i u staroj srpskoj državi
do dolaska Turaka. Jevrejski almanah (49–52); Portreti i sećanja jevrejske zajednice u Srbiji
pre Holokausta: priručnik za nastavnike i nastavnice. Beograd 2015. Str. 15.
7 Vukomanović, M. (2005). Verska tolerancija u islamskoj Španiji. Religija i tolerancija,
br. 4 (36–37).
8 Kršćani i Jevreji u Osmanskoj carevini: funkcioniranje jednog pluralnog društva.
Sarajevo 2009. Str. 50–51.