Page 45 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 45

Safet Bandžović UDK 323.15(=411.16)(497.11)(093.2)
Institut za historiju Univerziteta u Sarajevu

NOVOPAZARSKI JEVREJI: TRAGOVI U HISTORIJI I
VREMENU

Sažetak: Historija je višeznačan proces vraćanja na ljude i događaje iz pro-
hujalih razdoblja. Definira se i kao “nauka o ljudima u vremenu”. Ono što
se uslovno rečeno naziva “lokalnom” historijom, mimo velikih narativa,
potvrđuje raznolika iskustva, upućuje na višedimenzionalnu prošlost, njene
odlike i specifičnosti na određenom prostoru. Naselja su sazdana od zgrada,
ali gradove čine i ljudi. Mala jevrejska sefardska zajednica u Novom Pazaru
je, imajući u vidu njegov veliki ekonomski značaj, prema nekim navodima,
postojala još od XVI stoljeća. Jevreji su u ovaj tadašnji osmanski privredni
centar pristigli većinom iz Soluna i Sarajeva. Mahom su se bavili trgovačkim
i zanatskim poslovima, dajući doprinos privrednom i društvenom razvitku
grada, preživljavajući i njegove razne krize i iskušenja tokom narednih stol-
jeća, sve do Drugog svjetskog rata. U Novom Pazaru je, pred rat 1941, živ-
jela 61 jevrejska porodica s 247 članova. U martu 1942. ova zajednica je,
svojim najvećim dijelom, mahom doživjela istu sudbinu poput one brojnih
Jevreja u Srbiji pod njemačkom okupacijom. Nakon hapšenja i odvođenja
u logor, na beogradsko Sajmište, bila je skoro uništena. Poslije rata neki od
malobrojnih, preživjelih novopazarskih Jevreja otišli su u Izrael ili su se pre-
selili u Beograd. Od 1972. u Novom Pazaru nema Jevreja. Njihova historija
je sastavni dio prošlosti tog grada u kojem su živjeli više stoljeća.

Ključne riječi: Novi Pazar, razvitak, multikulturalizam, Jevreji, ratovi, Srbi-
ja, holokaust, kultura sjećanja .

Događaji iz prošlosti čine konstitutivne elemente individualnog i zajednič-
kog identiteta. Sjećanje i historija, shvaćena kao historiografija, “grade posebne
retrospektive uz neosporne pupčane vrpce koje ih povezuju”. Sve su prisutniji poj-
1
movi “sjećanje” i “kultura sjećanja” unutar koje se formira jezik, krajnje istančan
za distinkcije u shvatanju prošlosti. U svakom društvu postoje vrijednosti i doga-
2
1 Katroga, F. (2011). Istorija, vreme i pamćenje. Beograd. Str. 18, 54; Sládeček, M. - Vasiljević,
J. (2015). Predgovor. U: Kolektivno sećanje i politika pamćenja (9). Beograd; Šušnjić, Đ.
(2016). Lično i zvanično sećanje i zaboravljanje. U: Sećanje i zaborav (15–16), Novi Sad.
2 Kuljić, T. (2002). Prevladavanje prošlosti: uzroci i pravci promene slike istorije krajem
XX veka. Beograd.