Page 67 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

Novopazarski zbornik, 44/2021, str. 41-77 67

Odnosi između muslimana i nemuslimana u Sandžaku nisu bili previše
zategnuti. Đurđe Jelinić je pisao da u Sandžaku „u malim razmerama postoji
religiozna netolerantnost, tako fatalna u nekim drugim srpskim pokrajinama. U
koliko se pak ovde katkad i pojavi, ona je veštački izazvana i sa strane ubačena“.
188
Srpski diplomata Todor Stanković je, obilazeći dijelove Sandžaka, zaključio da se
„ne možemo mnogo žaliti na zulume nad našim sunarodnicima. Tamo je još narod
zaštićen od zlih ljudi“. Prema I. Kosančiću muslimani po varošima i selima u
189
pljevaljskoj, prijepoljskoj, novovaroškoj i vraneškoj kazi pripadali su tipu bosanskih i
hercegovačkih muslimana. Kod muslimana u pljevaljskoj i vraneškoj kazi preovlađuje
tip hercegovačkog, a u kazama prijepoljskoj i novovaroškoj tip bosanskih muslimana.
Donji Kolašin, pljevaljski i prijepoljski kraj se također pominju kao mjesta koja
pripadaju Hercegovini. Porta je nastojala da u Sandžaku zadrži muhadžire iz
190
političkih i vojnih razloga, kako se ne bi iseljavali iz ovih oblasti dalje na istok. Ejup
191
Mušović smatra da su u cjelini muhadžiri bili nepoželjne pridošlice u Sandžaku i na
Kosovu. Dolazili su bez sredstava za život u krajeve izložene naglom siromašenju. Od
kada postoje gradovi Polimlja, „nisu zapamtili ljuće sirotinje i veće nemaštine nego
što su bili muadžeri. Bez hrane, ogreva i bez ikakve pomoći od turske države, mnoge
je satirala glad i boleštine“. Vlasti su ih jedino mogle kolonizirati. Begovi mahom
192
nisu dozvoljavali da se koloniziraju njihovi posjedi. Preostalo je da se naseljavaju po
pašnjacima i utrinama. Kao čifčije obrađivali su i vakufska dobra. 193
Muhadžiri su u Sandžak pristizali u većim ili manjim grupama. Muhadžiri,
194
pristigli u Novi Pazar, odvajali su se u odnosu na zatečeni muslimanski živalj.
195
Lokalne vlasti su, nakon nekih sukoba domaćeg stanovništva sa novopridošlicama,
u kojima je nastradao i gradski kajmekam 1878, dozvolile muhadžirima iz Nikšića
da se nastane na njegovoj južnoj periferiji - Hadžetu, gdje su formirali mahalu i
podigli džamiju. U ovaj grad su pristigli i muhadžiri iz Kolašina, Bihora, Bosne
196
188 Jelinić, Đ. (1910). Novopazarski Sandžak i politička ravnoteža na Balkanu.
Beograd. Str. 5.
189 Stanković, T. Putne beleške po Staroj Srbiji 1871­1898. Str. 201.
190 Kosančić, I. (1912). Novo­Pazarski Sandžak i njegov etnički problem. Beograd. Str. 21.
191 Lutovac, M. Etničke promene u oblastima stare Raške. Str. 221.
192 Šalipurović, V. (1976). Raonička buna, II. Str. 14.
193 Šalipurović, V. (1969). Raonička buna, I. Sjenica. Str. 16.
194 Bandžović, S. (1999). Muhadžiri iz Crne Gore i BiH u Sandžaku nakon 1878.
godine. Glasnik, Rijaset IZ u BiH. 3-4, 265-267. Sarajevo.
195 Petar Vlahović navodi da je “stariji muslimanski sloj u novopazarskoj okolini”
predstavljao “vrstu aristokratije, posebno po gradovima, a uz to je zauzimao gotovo sva
počasna mesta i zvanja”. Muhadžiri su u odnosu na pomenute bili “slabijeg imovnog stanja,
uostalom kao i sve druge izbjeglice. Zbog toga su se morali privikavati obradi zemlje, a
uz to i pojedinim zanimanjima koja su u otomanskoj Turskoj smatrana počasnim, kao što
su, na primer, bili sarački, potkivački i berberski zanat” - prema: Novi Pazar i okolina,
Novi Pazar 1968, 391-392. J. Dedijer piše da su u ovom gradu među glavnim trgovcima i
zanatlijama bili i neki “muhadžiri doseljeni iz Bosne i Nikšića”.
196 Mušović, E. (1978). Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara.
Beograd. Str. 89-90.