Page 72 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

72 S. Bandžović, Tokovi i posljedice deosmanizacije balkana u XIX stoljeću...

naoružavale zbog nesigurnosti. U maju 1905. zapaljeno je 40 muslimanskih kuća
u selima Vodno i Podbleće, pa je stanovništvo izbjeglo u Pljevlja i okolna mjesta.
Kod lokalnog življa je zavladao bio „užas i strah da ustanici ne siđu u Pljevlja i
sve živo zakolju“. Sukobi, pak, nisu prestali, naročito u donjokolašinskom kraju.
236
Muslimanske naoružane grupe upadaju u pogranične krajeve Srbije. Najpoznatiji
su bili Đurđevići, Rapovići, Kriještorci i Martinovići iz Đurđevića Tare, koji su
kao muhadžiri iz Crne Gore naselili Đurđevića Taru. Zemljište im je bilo nerodno
i stranovito: „izgledalo je kao da im kuće vise na tarskim vrletnim stranama“.
Prenaseljeni, na nerodnoj zemlji, odavali su se i hajdučiji.
237
Muslimanski svijet promatran je tradicionalno kroz „leće orijentalističkih
velikih priča“. Nesigurne prilike prepustile su, prema sudu S. Joanovića, austrijskog
diplomate, znatan dio stanovništva Sandžaka „jednom stanju zadivljalosti koje
se gnuša svakog mirnog rada. To važi naročito za Kolašince i albanske elemente
koji svakako nisu brojno zastupljeni u Sandžaku, kao i za posvuda naseljene
bosanske emigrante koje se bez sumnje može označiti kao antikulturno“. Sreten
238
Vukosavljević je muhadžire opisivao kao „zdrave, krepke i plodne“, ubojite i
osione, „nasrtljive na svaku stranu“. Odnosi u Sandžaku između pravoslavnih i
muslimanskih seljaka su, prema njegovim navodima, bili dobri dok nisu pristigli
muhadžiri iz planinskih oblasti koje su pripale Crnoj Gori. On dalje iznosi da je
„turska agrarna gospoda“ ometala naseljavanje izbjeglica jer od njih „pošto su
bili muslimani, nisu imali koristi“. Britanska putopiskinja Edit Daram (Edith
239
Durham) posjetila je 1905. Prijepolje. Skoro cijeli Sandžak, od Mitrovice do
granice sa Austrijom bio je, navodi ona, naseljen „Slovenima koji govore srpski,

236 Rakočević, N. (1975). Bune u Pljevaljskom Sandžaku i Donjokolašinskoj kazi.
Tokovi. 10-11, 113. Ivangrad.
237 Šalipurović, V. Raonička buna, I. Str. 50-51.
238 Joanović je napominjao da su muslimani u Sandžaku “nesumnjivo gospodari u
zemlji. Njima pripadaju potomci starih begovskih porodica koji sačinjavaju zemaljsko
plemstvo, većina gradskog stanovništva i po čitavoj zemlji nastanjene izbjeglice iz Bosne
i Crne Gore. Oni se strogo pridržavaju propisa Kurana, čak su skloni vjerskom fanatizmu
i kao pravi muslimani neprijatelji svake novine. Muhamedanci, dakle, sačinjavaju
konzervativan, i usled toga antikulturalan element u zemlji koji je prilivom izbjeglica
iz Bosne i Crne Gore posle 1878. stekao pojačanje koje nije za potcjenjivanje... Ostalo
autohtono muslimansko seosko stanovništvo i bosanski emigranti toliko su zagriženi
za propise Kurana i izopačenosti islama koje rađa i gaji muslimanska sveštenička kasta
tako da ih moramo ubrajati u neprijatelje svake hrišćanske kulture, pa i naše” – prema:
S. Joanović, Novopazarski sandžak 1878-1900. godine, III dio, Novopazarski zbornik,
br. 9, Novi Pazar 1985, 128-133.
239 Vukosavljević, S. Istorija seljačkog društva, I. Str. 55.
E. Mušović ustvrđuje da su muhadžiri bili “prgav svet”, da su sa sobom donijeli
svađalačku prirodu i unijeli je u do tada “relativno mirno stanovništvo”, što je uticalo na
“produbljivanje jaza netrpeljivosti” i iseljavanje Srba – prema: E. Mušović, Nikšićani i
Kolašinci u Sandžaku, 95-96.