Page 66 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

66 S. Bandžović, Tokovi i posljedice deosmanizacije balkana u XIX stoljeću...

nahije: Vraneš, Mojkovac i Ravnu Rijeku. Vraneš i Mojkovac su imali po devet,
a Ravna Rijeka 13 sela. Tu je bilo 1.030 domaćinstava sa 6.337 stanovnika: 4.067
muslimanskih i 2.270 pravoslavnih.
179
Novopazarski sandžak je bio jedan od muhadžirskih centara tokom XIX
stoljeća. Najbrojnije su doseljene porodice iz Crne Gore i BiH. Veliku grupu izbjeglica
je iz BiH doveo i pljevaljski muftija Šemsekadić nakon tamošnjeg sloma narodnog
otpora 1878. godine. Ovaj sandžak je bio 2. februara 1877. izdvojen iz Bosanskog
180
i priključen Kosovskom vilajetu. Novopazarski sandžak su tada sačinjavale kaze:
Novi Pazar, Bijelo Polje i Bihor, Berane, Mitrovica, Rožaje, Pljevlja, Kolašin,
Prijepolje sa nahijom Priboj i Nova Varoš. Do austrougarskog ulaska u Bosnu
181
prilike su u Sandžaku bile skoro identične onim u Bosanskom vilajetu. Prvi
182
zakon o putevima Porta je donijela 1869. nakon čega počinju prvi ozbiljniji radovi
na izgradnji puteva u Sandžaku. Put Sjenica – Nova Varoš – Priboj – Višegrad je
djelimično proširen i kaldrmisan. Aktivnosti na privrednom uzdizanju Sandžaka,
183
zbog brzog razvoja događaja koji su doveli do Berlinskog kongresa, bile su
prekinute, a Sandžak izoliran. Ostao je u posjedu Osmanskog carstva do balkanskih
ratova, iako su jedno vrijeme u nekim njegovim djelovima bile i austrougarske
trupe. Odvajanjem Bosne i Hercegovine Bošnjaci u Sandžaku su odsječeni od
184
svoje matice. Krajem XIX i početkom XX vijeka područje Sandžaka, Kosova
185
i Makedonije, gdje su svoja pribježišta našli brojni muhadžiri, nalazilo se u teškoj
privrednoj stagnaciji. Otvaranjem novih saobraćajnica koje su označile zamiranje
186
važnosti starih koje su višestoljetno obezbjeđivale egzistenciju mnogih porodica,
Sandžak se od 1878. našao skoro u bespuću. Novi Pazar, čija se ekonomska moć
bazirala na tranzitu, našao se u mrtvom uglu, na krajnjem zapadnom dijelu osmanske
države. Cirkulacija robe je prestala, trgovina je zamrla.
187
179 U donjokolašinskoj kazi su živjele porodice Kalića, Micana, Pepića, Čokovića,
Bakovića, Eldića, Ladića, Čikovića, Gezovića, Račića, Kupusara, Hasanbegovića,
Ibrahimovića, Redića, Sadikovića, Alandžakovića, Čokrlića, Muslića, Šešića, Tutića,
Klindupa, Lalovića i druge.
180 Šalipurović, V. (1968). Ustanak u zapadnom delu Stare Srbije 1875­1878. Titovo
Užice. Str. 138.
181 Po izvorima iz 1868. Novopazarski sandžak je bio podijeljen na kaze: Novi Pazar (Yeni
Pazar), Mitrovica, Sjenica, Nova Varoš (Yeni Varos), Rožaje (Trgovište) sa Bjelopoljem
(Akova), Bihor, Gusinje sa nahijom Drinak, Pljevlja (Taslidža), Kolašin i Prijepolje.
Bosansko-albanska granica, koja je ujedno razdvajala Bosnu od Rumelije, bila je do 1877.
obilježena graničnim kamenom u blizini sela Malog Svinjara kod Kosovske Mitrovice.
182 Bandžović, S. (1992). Prosvjetiteljska misija novinara Mehmeda Šakira
Kurtćehajića-Sandžaklije. U: Novopazarski zbornik, br 16 (117-122). Novi Pazar.
183 Pejatović, D. (1983). Vatre iz doline. Prijepolje. Str. 28-29.
184 Jelinić, Đ. Novopazarski Sandžak i politička ravnoteža na Balkanu. Str. 10-11.
185 Pelidija, E. (1996). Bošnjaci u inozemstvu. VKBI, tribina br. 45 (12). Sarajevo.
186 Bandžović, S. (2000). Sjenički kraj krajem XIX i početkom XX stoljeća u svjetlu
opštih zbivanja u Sandžaku. Zbornik Sjenice, br. 11 (13-59). Sjenica.
187 Kostić, K. N. (1922). Naši novi gradovi na jugu. Beograd. Str. 33.