Page 56 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

56 S. Bandžović, Tokovi i posljedice deosmanizacije balkana u XIX stoljeću...

što su Crnoj Gori počinili od pamtivijeka“. Uslijedilo je teško bombardiranje
113
grada. Od posljedica granatiranja samo u jednom avgustovskom danu stradalo je
30-40 kuća: „artiljerija je rušila kuće u varoši i gradu, gde se sklonila bila sva
nejač, žene i deca, i odakle se razlegao njihov vrisak“. Nikšićani su se u najtežim
trenucima nekoliko puta okupljali u džamiji i zaklinjali da se neće predati dok svi
ne izginu, da ih ne bi potomstvo proklinjalo: „Nećemo se predati, borićemo se
do kraja, s kamenicama“. Crnogorski vojvoda Gavro Vukotić je o tim danima
114
patnje u Nikšiću zapisao: „Videći žene i decu da pište oko njih od straha, da će
grom artiljerije sve da pokosi, znali su u čemu je spas. Ali ko se izmedu njih smio
usuditi da izreče tu strašnu riječ, predaja! Pred njom stajale su učestane zakletve.
Svi savjeti, svi dogovori, osnivali su se na upornost, jer nije majka rodila đetića da
izgovori tu smrtnu riječ, da na njega ostane kletva izdajstva“. Pomoći sa strane
115
nije bilo. Pad je, uslijed nedostatka hrane i municije, ipak bio neizbježan. Glad
je neumoljivo pritiskala opkoljeni grad. Posada Nikšića je konačno, nakon dugog
vijećanja glavara, pred knjazom Nikolom položila oružje. On je tada iznenadio ovu
vojsku i njenog zapovjednika riječima: „Junaštvu treba odati čast! Kao junacima koji
ste do krajnosti branili carev grad poklanjam vam oružje“. Po zapisima nikšićkog
116
naiba Husein Ruhit-efendije knjaz Nikola je rekao: „Prema 16.000 vojnika i 18
topova, koje ste eto vidjeli, vaša istrajnost kroz 48 dana - i pored toga što vas je
vojnika i građana bilo hiljadu pušaka - učinila je to, da vam svak odaje priznanje i
pohvalu. Radi ovog neviđenog junaštva ja sam vas pozdravio. Neka ste slobodni s
vašim stvarima i s vašim oružjem“. Knjaz Nikola je računao da će mu se i drugi
117
gradovi „lakše i prije predati kad čuju kako je velikodušno postupio sa posadom
nikšićkom“. Ključeve grada predao je knjazu Nikoli Hamza Mušović, nikšićki
118
kapetan. Maksim Šobajić je predstavio ulazak crnogorske vojske u Nikšić: „Kad
119
su u Nikšić ulećeli osvojitelji Crnogorci sve bijaše opalo i poderano. Nestalo srebra
i zlata, nestalo krdova stoke, nestalo svile i kadive, krava kesimaca i konja jahaćih.
Hrišćani oružjem oteše polje i planinu, agaluke i čitluke, na kojima se širiše dva
vijeka Muhamedovci, raspolažući tekovinom, oko koje se drugi trudiše, braća
hrišćani, kao ekonomsko roblje. A taj sirotnjski znoj i suze vapijahu do neba“.
120
Prema izvještaju nikšićkog naiba Crnogorci su prilikom opsade Nikšića imali blizu
tri hiljade mrtvih i ranjenih, a Nikšićani oko 220 mrtvih i ranjenih branitelja.
121
113 Vukotić, G. (1985). Memoari, knj. I. Titograd. Str. 423.
114 Hadžibegić, H. Opsada Nikšića 1877. godine prema izvještaju nikšickog naiba. Str. 57.
115 Vukotić, G. (1912). Memoari, I. Str. 425.
116 Bašić, H. (1996). Crnoturci. Podgorica. Str. 9-10.
117 Hadžibegić, H. Opsada Nikšića 1877. godine prema izvještaju nikšičkog naiba. Str. 60.
118 Rastoder, Š. (1999). Istorijsko-metodološki okvir izučavanja istorije Muslimana u
Crnoj Gori 1878-1912, I dio. Almanah. 5-6, 108. Podgorica.
119 Mušović, E. (1986). Crnogorski muhadžiri i njihova kretanja. Istorijski zapisi.
1-2, 143. Titograd.
120 Šobajić, P. Nikšić. Onogošt. Str. 118.
121 Hadžibegić, H. Opsada Nikšića 1877. godine prema izvještaju nikšickog naiba. Str. 60.