Page 46 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

46 S. Bandžović, Tokovi i posljedice deosmanizacije balkana u XIX stoljeću...

turskog divljaštva i venecijanske potkupljivosti“. Iguman Mojsije Zečević je u
39
Vasojevićima započeo borbu protiv muslimana. Tu su krajem 30-tih godina XIX
stoljeća započela njihova pokrštavanja. Nije se vodilo računa o ranijem relativno
mirnom suživotu. Zakonik Vasojevića iz 1829.-1830. određivao je da se nove
40
džamije ne grade, „a stare zabatale“, „poturčenjake niko da ne ubija, no da se
ostavi svakom bratstvu da svoje vrne u pradjedovsku vjeru. Ako poturice ne budu
oldžije, da budu nagondžije, a ćoteci šta ko ponese; „ko se podanas poturči i lažnu
vjeru primi, da se za Turčina drži“. M. Dašić, uz tezu da je „proces islamizacije
41
doveo do deslovenizacije naselja“, ističe da borba protiv „poturica“ nije povedena
zbog toga što su ti ljudi bili muslimani, već zato što su se oni počeli identificirati s
Turcima, pa su kao takvi počeli da „usporavaju oslobodilačku borbu i suprostavljaju
se jedinstvu naroda u borbi protiv Osmanskog carstva“.
42
Sukobi su proizilazili i iz „mržnje Crnogoraca prema muslimanima“.
43
Od polovine XIX stoljeća jedan od crnogorskih ciljeva je teritorijalno širenje na
Hercegovinu, Brda, Zetu, sjevernu Albaniju, Kosovo, Novopazarski sandžak.
Sticanje neovisnosti bilo je u vezi sa borbom protiv muslimana i njihovim
iseljavanjem. „Mržnja na Turke“ karakterizira i vrijeme „prve“ vladavine knjaza
44
Nikole (1860-1878). On je pisao da su Crnogorci ratujući sa „Turcima“ namirivali
svoje potrebe za život, „jer ih je ratovanje uzdržavalo od svakog rada“. Sukobi,
pljačke, protjerivanja i pokrštavanja bili su dio stvarnosti muslimana u njihovom

39 Pučkov izvještaj o Crnogorcima, u kome se, između ostalog, ukazuje na licemjerje,
“neposlušnost i gramzivost” svještenika i svjetovnih namještenika koji nekažnjeno
potkradaju sredstva koja su im povjerena, piše Mihail Belov(М. В. Белов), u docnijim
zbornicima dokumenata sovjetskih i jugoslavenskih historičara, nije štampan. Mišljenju
ruskih činovnika i zvaničnika bio je svojstven kult državnog reda, birokratske i staleške
hijarahije, monarhijske zakonitosti; opšir. M. Belov, Rusko-srpski odnosi u doba
Revolucije i “nacionalnog preporoda” (prva polovina XIX veka), Letopis Matice srpske,
sv. 6, Novi Sad 2018, 847-848.
40 Dašić, M. (1986). Vasojevići od pomena do 1860 (dalje: Vasojevići). Beograd. 370-372.
41 Vasojevićki zakon od dvanaest tačaka, SKA, Beograd 1929, B. Aleksov, Poturica
gori od Turčina: srpski istoričari o verskim preobraćenjima, u: Historijski mitovi na
Balkanu, Sarajevo 2003, 233-235.
42 Dašić, M. (1953). Vasojevići. 371. Ljubiša Stojković i Miloš Martić su primanje islama
ovako tumačili: “Mnogi Južni Sloveni primili su Muhamedovu veru i vremenom, u toku
vekova, postali su Turci” – prema: Lj. Stojković-M. Martić, Nacionalne manjine u Jugoslaviji,
Beograd 1953, 25. Mih. Đ. Popović, pak, piše: “Srbi u nekadašnjem Novopazarskom sandžaku,
pošto su primili islam, postepeno su se arbanizirali i postajali Arbanasima.”
43 Jovanović, R. (1963). Crnogorsko-turski pogranični odnosi i Boj u Lipovu 1872.
godine. Istorijski zapisi. 4, 561. Titograd.
44 Andrijašević, Ž. (1999). Crnogorci i Turci. Almanah. 7-8, 83-84, 104. Podgorica.