Page 286 - NOVOPAZARSKI ZBORNIK 44-2021

286 S. Šehović, A. Džanković, Bolja osnovna škola – bolja budućnost mladih

nja u sistemu obrazovanja. Najprije su osnovne škole u rangu odjeljenja bile jedi-
nice, karike tog sistema, da bi se vremenom razvile samostalne četvororazdredne
osnovne škole uz izuzetne dopune u nekim odjeljenjima 4+2, kasnije 4+4. Poslije
II svjetskog rata to će biti konstrukcije 4 u svojstvu odvojenog odjeljenja i osnovne
škole, zatim 4+3 u jednim slučajevima (sedmoljetke) 4+4 u drugim (niže gimnazi-
je) i 8 razreda – potpune osmorazredne osnovne škole. Na posljednjem modelu je
izvršena stabilizacija i učvršćivanje ove škole u sistemu, što je trajalo do kraja XX
vijeka. Osnovna škola je s tim ušla i u XXI vijek.
Tipičan broj učenika u osnovnoj školi u Kraljevini Srbiji bio je između 20
i 100, da bi u Kraljevini Jugoslaviji opstajao u tom obliku s laganim penjanjem
broja učenika u osnovnim školama do tri četiri stotine, pa i preko toga u većim
varoškim centrima. Period Republike Jugoslavije nastavit će tako da se u sistemu
obrazovanja otvaraju mogućnosti za veoma velike osnovne škole, čiji broj narasta
do 1000 učenika i preko toga. Tome je bio razlog razvijanje djelatnosti osnovne
škole i širenje njenih kompetencija.
U malim osnovnim školama nije bilo moguće razvijati odgovarajuće službe,
organizovati ishranu, prijevoz učenika, i mnogo drugih sličnih stvari. Izrastanje
osnovnih škola i brojem učenika i nastavnika velike ustanove, vršeno je i njihovo
prilagođavanje takvim potrebama. Omogućeni su i takvi oblici organizacije kakve
su matične, centralne, potpune, nepotpune, samostalne osnovne škole, sa ili bez
odvojenih odjeljenja, škole koje se približavaju uslovima za primjenu standarda
o raspoređivanju poslova i dužnosti, tako da se za svaki posao angažuju stručni
nastavnici i da nastavu izvode na svim mjestima kojima se upravlja iz škole u kojoj
su angažovani.
Državni karakter sistema obrazovanja Srbije, u izvjesnim periodima kombi-
novan i sa dijelom privatnih institucija, privatnih škola, naročito u starijim razre-
dima, omogućavao je, čak je preferirao, državnost i sa te pozicije shvaćeno jedin-
stvo. Tako je jedinstvo postizano na nivou državnog zahtjeva, jedinstva, propisa,
udžbenika itd., dok je pedagoška praksa pokazivala ozbiljne slabosti tog sistema,
njegovo veoma različito funkcionisanje od kraja do kraja.
Kako je u tom sistemu djelovala i razvijala se osnovna škola ove oblasti? Da
li je to bio najslabiji segment sistema osnovnog obrazovanja? Lakše je odgovoriti
da to nije bio najbolji, najefikasniji dio sistema obrazovanja! To izostajanje može
se veoma dobro argumentovati. Prije svega po otporu tom sistemu. Tu su roditelji
pružali otpor upućivanju djece, pogotovo ženske, u osnovnu školu. Tu su sudije
za prekršaje kontinuirano kažnjavale roditelje zato što ne šalju djecu u osnovnu
školu. Tu su mnogi učenici zbog poslova u domaćinstvu, koje su smatrali važnijim
od učenja izostajali i nisu redovno pohađali školu. Tu su sa zakašnjenjem pristizali
udžbenici, pribori, oprema, sa zakašnjenjem podizane zgrade za osnovne škole itd.
Sistem obrazovanja na lokalnom nivou, u ovoj oblasti, nije mogao sa uspje-
hom pratiti dinamiku i razvoj sistema obrazovanja Srbije. To nije bila opća pojava
jer je ova oblast u osnovnim školama imala uspjeha koji su dostizali razvijene u