Page 33 - Zbornik 40

40/2017 SANDŽAK TOKOM DRUGOG SVJETSKOG RATA 33

za sada ostaje kao cjelina“. Odluka je očigledno donijeta mimo volje ZAVNOS-a
71
i mimo volje naroda Sandžaka, iako je i Centralni komitet 14 mjeseci ranije tvrdio
da će Sandžak: „imati onakav položaj za kakav se izjasne njegovi – slobodno
izabrani predstavnici“. Napušten je princip da će Sandžak biti jedan od elemenata
buduće Federacije i da će zauzeti „ravnopravno mjesto među ostalim pokrajinama“,
da je formiranje ZAVNOS-a proizilazilo iz „pravilnog stava rukovodstva
narodnooslobodilačke borbe prema uređenju nacionalnog pitanja u Jugoslaviji, te
da će položaj Sandžaka biti istovjetan položaju Vojvodine. Prihvaćeno je mišljenje
da Sandžak treba žrtvovati zbog interesa dvije susjedne federalne jedinice –
Srbije i Crne Gore jer bi poseban status Sandžaka značio „izlišno i neracionalno
drobljenje srpske nacionalne cjeline, kao i Jugoslavije uopšte“. Osim toga isticano
je da „Sandžak nema nacionalnu podlogu za dobijanje takvog statusa“, iz čega
proizilazi da Bošnjaci nisu narod već vjerska zajednica. Zaboravljeno je da se narod,
koji se na određenom prostoru formirao tokom 600 godina, ne može likvidirati
administrativnim odlukama koje proizilaze iz demokratskog centralizma i partijske
pripadnosti onih koji odluku donose.
72
Zanimljivo je na ovu temu razmišljanje jednog od čelnika KPJ Milovana
Đilasa: „Srpske i hrvatske nacionalne, a pogotovu nacionalističke ideologije, nisu
mogle, niti su htjele da shvate i prihvate posebnost Muslimana. Nisu to shvatili ni
komunisti. Smatrali su da su Muslimani nacionalno neopredjeljeni, pa da će se, s
razvitkom, opredjeljivati kao Hrvati ili Srbi. No već prvi poslijeratni popisi pokazali
su da u takvom shvatanju nešto nije u redu (...) a budući da su se Muslimani uporno,
i sve upornije ispoljavali kao posebnost, i da je jačala njihova uloga u državi i
kulturi – komunisti su najzad to shvatili“. 73
Ovaj preokret u stavu najvišeg komunističkog rukovodstva odudara u odnosu
na raniju politiku. Još prije rata KPJ je stala na stanovištu da su Muslimani jedan
od 7 južnoslavenskih naroda. Ova politika je došla do izražaja i u ljeto 1939.
godine obrazovanjem Oblasnog komiteta KPJ za Sandžak, što je još preciznije
formulirano na Petoj zemaljskoj konferenciji u Zagrebu oktobra 1940. godine.
Tokom NOB-a, narodnoslobodilački pokret se obraćao Muslimanima kao narodu
i njihovo nacionalno ime pisao velikim slovom. U prve tri godine rata je NOP
imao stav o federativnom uređenju zemlje i ravnopravnom tretmanu svih njenih
naroda i narodnosti. Iz ovog stava je proizašlo i izdvajanje i osamostaljene Oblasnog
komiteta KPJ za Sandžak pod rukovodstvom Rifata Burdđovića Trša i fromiranje
Glavnog štaba NOPO za Sandžak, ravnopravnog ostalim glavnim štabovima, a
onda i fromiranje ZAVNO Sandžka, sa svim pozitivnim posljedicama na kojima,
kao konstantama multietničkog, multikulturalnog i multireligijskog društava,

71 Dr. Zoran Lakić, Kosovo i Metohija u koncepciji jugoslovenkog federalizma u toku NOP-a,
sa posebnim osvrtom na Bujansku konferenciju, Istorijski zapisi, br. 3-4, Titograd 1989, str. 102
72 Dr. Branko Petranović, Položaj Sandžaka u svjetlosti odluka II zasjedanja AVNOJ-a o
izgradnji Jugoslavije na federativnom principu, str. 573
73 Milovan Đilas, Revija „Sandžak”, Novi Pazar, 01-15, 1993, str. 7-9