Page 29 - Zbornik 40

40/2017 SANDŽAK TOKOM DRUGOG SVJETSKOG RATA 29

boraca, od kojih 440 žena i djevojaka. Za sve ovo vrijeme se sistematski njegovao
duh o cjelovitosti i jedinstvu teritorije Sandžaka, kao osnov očekivane autonomije,
bez obzira na njen stepen i oblik. Članovi Izvršnog odbora sebe nazivaju vladom. 56
Pretenzije crnogorskog partijskog rukovodstva prema Sandžaku ispoljile
su se već nakon povratka crnogorske delegacije sa Drugog zasjedanja AVNOJ-a.
Naime, u pismu sekretara Pokrajinskog komiteta za Crnu Goru i Boku, Blaža
Jovanovića, od 1. januara 1944. godine, upućenom Oblasnom komitetu KPJ za
Sandžak traženo je da se organizacija KPJ za Sandžak pripoji Crnoj Gori, što
bi označilo početak ukidanja posebnosti Sandžaka kao i ukidanje Glavnog štaba
NOV i POJ za Sandžak i rasformiranje ZAVNOS-a. Zatraženo je i stvaranje
zajedničkog Izvršnog odbora Antifašističkog vijeća za Crnu Goru i Sandžak.
Nešto kasnije (3. januara 1944. godine) Izvršni odbor ZAVNO Crne Gore, kao
njen najveći državni organ pokrenuo je inicijativu u svom proglasu o pripajanju
Sandžaka Crnoj Gori u jednu federalnu jedinicu“ koja bi se zvala „Crna Gora
i Sandžak“. Samo 44 dana nakon formiranja ZAVNOS-a već je krenuo pohod
crnogorskih komunista za njegovu likvidaciju. 57
Izvršni odbor ZAVNOS-a i Oblasni komitet za Sandžak, veoma su brzo
reagovali, ističući da takve inicijative izazivaju „negodovanje kod Srba“, „dok se
kod Muslimana uselio strah“, i da je ovo svojevrsno prejudiciranje budućeg statusa
Sandžaka. Oblasni komitet KPJ za Sandžak je o svom stavu obavijestio pismom
5. februara 1944. godine Centralni komitet KPJ. Također su odlučno utvrdili, da
zajednički Glavni štab za Crnu Goru, Boku i Sandžak ne treba formirati, već da
mora ostati samostalan Glavni štab NOV i POJ za Sandžak. Zanimljivo je da je
takav stav zauzet, iako su članovi Oblasnog komiteta, svi, osim jednog, bili srpske i
crnogorske nacionalnosti. 58
Vrlo je brzo reagirao Centralni komitet KPJ, koji je crnogorskom rukovodstvu
u pismu od 31. marta 1944. godine, saopštio da su počinili „ozbiljnu grešku“ činom
proglašenja pripajanja Sandžaka Crnoj Gori i da takav stav u odlukama AVNOJ-a
nema nikakvo uporište. „A što se tiče Sandžaka, on će imati onakav položaj za
kakav se izjasne njegovi slobodno izabrani predstavnici. U pogledu za Sandžak važi
isto što je drug Tito pisao o Vojvodini u prvom broju „Nove Jugoslavije“. Nakon
ovog poteza Centralnog komiteta KPJ crnogorsko partijsko rukovodstvo više nije
pokretalo slične inicijative. A Tito je za Vojvodinu rekao u prvom broju „Nove
Jugoslavije“ da će ona „dobiti najširu autonomiju, ali pitanje autonomije i pitanje
kojoj će federalnoj jedinici dotična pokrajina biti pripojena – zavisi od samog
naroda, odnosno od njegovih predstavnika, kada se poslije rata bude rješavalo o
definitivnom državnom uređenju“. 59

56 Isti, n.d., str. 67
57 Mustafa Memić, Bošnjaci (Muslimani) Crne Gore, str. 220
58 Dr. Branko Petranović, Položaj Sandžaka u svjetlosti odluka II zasjedanja AVNOJ-a o
izgradnji Jugoslavije na federativnom principu, Istorijski zapisi, Titograd 1971, str. 571
59 Isti, n.d., str. 572