Page 35 - Zbornik 40

40/2017 SANDŽAK TOKOM DRUGOG SVJETSKOG RATA 35

jedinstvo Sandžaka. Protivljenje takvim nakanama izrazili su predsjednik ZAVNO
Sandžaka prof. Sreten Vukosavljević, kao i jedan od potpredsjednika ZAVNOS-a,
poznati sandžački publicista i provoborac Mirko Ćuković. Oni su odbili da
prisustvuju ovom zasjedanju saznavši koja je njegova svrha, kao i da potpišu odluke
o raspuštanju ZAVNOS-a. Zanimljivo je da su se na ovom zasjedanju čule i izjave
77
pojedinih vijećnika da se radi o privremenoj odluci, a ne odluci trajnog karaktera.
Veoma ironično je zvučao jedan od zaključaka ZAVNO Sandžaka „Da na Osnivačkoj
skupštini ovog Vijeća koja je održana 20. i 21. novembra 1943. godine u Pljevljima,
niti docnije, nije postavljen zahtjev za poseban položaj Sandžaka u budućoj državi“,
odnosno „da Sandžak bude federalna jedinica, niti autonomna oblast“. Još 17. oktobra
1941. godine, u Proglasu Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak
govori se o „autonomnom Sandžaku“. Raspuštene su i druge oblasne institucije kao
što su Narodnooslobodilački front Sandžaka, Antifašistički front žena Sandžaka,
Omladina Sandžaka, Crveni krst Sandžaka, itd. Odluka o rasformiranju ZAVNOS-a
je potvrđena na Trećem zasjedanju AVNOJ-a, uz tragikomičnu konstataciju da je tako
postupljeno po molbi Skupštine ZAVNOS-a. 78
Kao što možemo vidjeti iz direktiva Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa
Broza Tita, u njegovim planovima za oslobođenje Srbije, što je u ovo doba bio
najvažniji strategijsko-politički cilj NOP-a, od kojeg je zavisilo rješavanje pitanja
budućeg uređanja Jugoslavije, Sandžak je trebao poslužiti kao polazna baza za
ovaj prodor. Ali i u planovima Nijemaca, Sandžak je imao vrlo važnu ulogu zbog
79
čega je izvedena jaka ofanziva u svrsi njegove reokupacije. Ofanziva je počela u
ranim jutarnjim časovima 4. decembra udarom na položaje 2. proletereske divizije
i 1. šumadijske brigade pravcem Sjenica – Prijepolje – Pljevlja. Tako je započela
čuvena prijepoljska bitka u kojoj je poginulo na stotine boraca 2. proleterske divizije
i 1. šumadijske brigade. Istog dana, tj. 4. decembra kada je zauzeto Prijepolje,
80
u ruke okupatora i njegovih domaćih saradnika palo je i Brodarevo i Priboj,
narednog dana Pljevlja, a 7. decembra Bijelo Polje, ali su ga već 10. decembra
ponovo oslobodili dijelovi 4. proleterske brigade i Bjelopoljski partizanski
odred. Poslije pada Pljevalja, 2. proleterska divizija se hitno povukla na lijevu
stranu Ćehotine, gdje je organizirala odbranu i izmakla novom udaru nadmoćnih
njemačkih snaga. Time je završena prijepoljska bitka. Nakon ove njemačke
81
ofanzive slobodna teritorija u Sandžaku se veoma smanjila. Izgubljena je cijela
oblast između Uvca i Lima, Pljevlja i njegova neposredna okolina. Tako se
slobodna teritorija u Sandžaku svela u prvoj polovini 1944. godine samo na
područje između Tare i Lima, ali je ona bila čvrsto povezana sa slobodnom

77 Slobodan Nešović, Stvaranje nove Jugoslavije 1941-1945, Beograd 1981, str.589-591
78 Zoran Lakić, Partizanska autonomija Sandžaka, str. 73-77
79 Josip Broz Tito, Vojna djela, I, Beograd 1978, str. 412; Vojin Popović, Krvavi snjegovi
Sandžaka i Bosne, Beograd 1981, str. 20
80 Isidor Ćuković, Prva šumadijska brigada, Beogarad 1982, str. 273
81 Vojin Popović, Krvavi snjegovi Sandžaka i Bosne, str. 93-102